Putin quyết ‘trói’ Ukraine

Thủ tướng Vladimir Putin vừa kết thúc chuyến thăm Kiev với “đề nghị” Ukraine tham gia liên minh thuế quan với Nga, Belarus và Kazakhstan. “Mồi” mà ông Putin đưa ra rất hấp dẫn: giảm giá khí đốt, hàng lương thực... cho Ukraine, tương đương trợ cấp hàng chục tỷ USD/năm.

Lời đề nghị "nặng cân"

Từ phía Nga, ông Putin thuyết phục đồng nhiệm Azarov rằng Ukraine sẽ được lợi nhiều mà kết quả sẽ là: GDP tăng thêm 1,5-2%; thu thêm được 6,5-9 tỷ USD/năm. Đổi lại, Ukraine gia nhập liên minh thuế quan và Không gian kinh tế chung (gồm Nga, Belarus và Kazakhstan) trước rồi hãy ký hiệp định thương mại tự do với EU.

Nguyên nhân khiến Nga “sốt sắng” như vậy là nếu tiến trình trên bị đảo ngược, Ukraine mở cửa thị trường cho hàng hóa EU trước thì chúng sẽ thâm nhập Nga qua Ukraine với tốc độ không thể kiểm soát. Khi đó, thị trường Nga sẽ bị "đe dọa".

Ngược lại, phía Ukraine khẳng định quan hệ Ukraine-EU sẽ không tác động xấu đến hợp tác kinh tế Kiev-Moscow.

Nga đề nghị cấp cho Ukraine khoản trợ cấp về khí đốt trị giá 8 tỷ USD mỗi năm nếu Kiev vào liên minh thuế quan trước khi ký hiệp định thương mại tự do với Liên minh châu Âu (EU).

Nhà phân tích của Ngân hàng hoàng gia Scotland là Timothy Ash nhận định: “Đây là lời đề nghị nặng ký của Nga nhằm trói chặt Ukraine và đảm bảo là Kiev không ký hiệp định thương mại tự do với Brussels”.

Ông Putin và đồng nhiệm Nikolai Azarov thảo luận hàng loạt vấn đề hợp tác kinh tế, nhất là ngành năng lượng; cũng như kêu gọi Ukraine tham gia liên minh hải quan và Không gian kinh tế chung gồm ba nước Nga, Belarus và Kazakhstan. Tuy nhiên, bất chấp chương trình nghị sự dày đặc, hai bên không ra được tuyên bố chung nào về những thỏa thuận đạt được.

Giám đốc Chương trình Nga-châu Âu của Hội đồng quan hệ quốc tế của Đức là Alexander Rahr nhận định: “Chuyến đi của ông Putin là động thái gia tăng áp lực, buộc Ukraine phải nghĩ kỹ về quan hệ với EU và Không gian kinh tế chung".

Nga "sợ" hàng hóa EU. Ảnh minh họa.

"Né đòn"

Từ khi làm Tổng thống Ukraine năm 2010, ông Ukraine Viktor Yanukovich "quý" Nga hơn phương Tây. Điển hình là việc cho phép Hạm đội biển Đen của Nga được đóng quân ở Crimea thêm 25 năm, đổi lấy việc Moscow bán cho Kiev khí đốt với giá rẻ. Tuy nhiên, trong vấn đề gia gia nhập liên minh thuế quan và Không gian kinh tế chung, ông Yanukovich lại không đồng ý với Moscow.

Nguyên nhân là Ukraine dù muốn tăng cường quan hệ kinh tế với Nga thì họ vẫn đặt mục tiêu hàng đầu là ký hiệp định thương mại tự do với EU, “đối thủ” của liên minh thuế quan Nga, Belarus và Kazakhstan và Không gian kinh tế chung.

Cố vấn của Tổng thống Ukraine là Dmytro Vydrin thì khẳng định, hai nền kinh tế Ukraine và Nga khác biệt quá lớn từ khi Liên Xô sụp đổ 20 năm trước. Ông nhận định: “Ở Ukraine, các doanh nghiệp tư nhân kiểm soát kinh tế. Còn ở Nga, doanh nghiệp nhà nước và sự quản lý chặt từ trung ương mới là ông chủ. Làm sao hai hệ thống tương thích với nhau”.

Không muốn gia nhập liên minh với Nga nhưng Tổng thống Yanukovich “ngại” từ chối người láng giềng khổng lồ thẳng thừng. Do đó, ông tìm cách “né” lời đề nghị từ ông Putin. Thay vì hội nhập hoàn toàn vào Không gian kinh tế chung, ông Yanukovich đề xuất là Ukraine sẽ trở thành đối tác của liên minh này, theo mô hình 3 + 1 (Belarus, Kazakhstan, Nga + Ukraine).

Còn Thủ tướng Ukraine Azarov cũng tuyên bố rằng Kiev sẽ chọn hình thức hợp tác giữa EU và Không gian kinh tế chung sao cho kinh tế các bên không bị thiệt hại.

Mục tiêu của ông Putin (trái) là đưa Ukraine hội nhập sâu hơn vào vòng ảnh hưởng của Nga.

Kế hoạch lớn của Putin

Ông Putin biết rõ động cơ khiến Ukraine phản đối nhưng ông không dễ đầu hàng bởi đây là kế hoạch lớn nhằm đưa nước Nga tìm lại ánh hào quang mà Liên Xô từng có. Theo đó, ngoài năng lượng, vũ khí...Nga tái triển khai chính sách tương trợ kinh tế giống như thời Liên Xô, liên kết nhiều nền kinh tế từng thuộc Liên Xô.

Theo ông Putin, việc liên kết kinh tế Nga và Ukraine có thể kết nối các lĩnh vực năng lượng, hàng không, năng lượng hạt nhân và công nghiệp vũ trụ của hai nước. Ông tuyên bố: “Các mối liên kết về công nghệ giữa hai nước có từ thời Liên Xô vẫn hoạt động. Ukraine không thể hoạt động hiệu quả nếu thiếu Nga và ngược lại”.

Giải thích cho động cơ của ông Putin, nhà phân tích Michael Emerson của Trung tâm nghiên cứu chính sách châu Âu cho biết: “Bỏ Nga mà theo EU là quyết định chính xác của Yanukovich. Vào liên minh với Nga, Belarus, Kazakhstan thì Ukraine sẽ không thể ký hiệp định thương mại tự do với EU và phải tuân thủ biểu thuế với ba nước còn lại; mà Nga và Kazakhstan là hai nước xuất khẩu dầu, có nền kinh tế khác Ukraine”.

Chủ tịch Trung tâm nghiên cứu châu Âu và xuyên Đại Tây Dương là ông Oleksiy Kolomiyets nhận định: “Đây không đơn thuần là việc bàn về các lợi ích kinh tế mà là việc sống còn của Ukraine. Liên minh thuế quan với Nga là một kế hoạch "độc đoán" của Nga bởi hệ thống chính trị của Ukraine sau đó sẽ phải tuân thủ logic kinh tế do Moscow đặt ra”.
Kinh tế Nga phụ thuộc lớn vào dầu khí, khác Ukraine.

Tham vọng của ông Putin lớn như vậy nhưng nó có thành hiện thực hay không vẫn là dấu hỏi lớn và mọi khả năng vẫn để ngỏ.

Đặc sứ của Ukraine tại Nga và Cộng đồng các quốc gia độc lập là Valeriy Muntian khẳng định: “Hiện còn quá sớm để đoán chắc là Ukraine sẽ nói không hay có với ai, Nga hay EU.

Chủ tịch Trung tâm nghiên cứu châu Âu và xuyên Đại Tây Dương là ông Oleksiy Kolomiyets Kolomiyets thì nhận định, dù Tổng thống Yanukovich phản đối thì hiện vẫn còn nhiều lực lượng ở Ukraine muốn gia nhập liên minh với Nga.

Ông khẳng định: “Có cuộc đấu tranh lợi ích to lớn trong vấn đề này. Cuộc chiến chỉ mới bắt đầu. Kinh tế Ukraine rất mong manh và dễ dàng bị ảnh hưởng từ Nga”.

Trần Lâm_DV
(tổng hợp)