Quan hệ Mỹ-Israel: lối rẽ mới hay bế tắc cho hòa bình Trung Đông?

Thủ tướng Israel Netanyahu thăm chính thức Mỹ với một quan điểm hoàn toàn khác với chính sách Trung Đông mà ông Obama vừa công bố.

Bình mới rượu cũ?

Trong bài phát biểu chính sách về Trung Đông tuần qua, Tổng thống Obama lần đầu tiên đề cao lập trường lâu nay của Mỹ về tương lai biên giới giữa Israel với một nhà nước Palestine ở Bờ Tây, dải Gaza và Đông Jerusalem. Dù bình luận của ông thực chất không khác mấy lập trường cũ của Mỹ về vấn đề này nhưng ông làm cho giới lãnh đạo Israel lo sợ.

Phần cốt lõi trong chính sách Trung Đông của ông Obama là Israel và Palestine cần nhất trí trong việc đổi đất để cho phép Israel giữ được các khu định cư lớn, một điểm mà chính Thủ tướng Netanyahu lúc đó không đề cập đến khi ông tuyên bố rằng, những đường phân chia năm 1967 có thể “không bảo vệ được” về quân sự.

Ngay từ những ngày đầu nhậm chức, ông Obama cố gắng tạo dựng một hiệp định hòa bình giữa Israel và Palestine kể từ khi hai nước chấm dứt thương lượng vào cuối năm 2008 và chỉ nối lại một thời gian ngắn vào tháng 9/2011.

Người Palestine chưa cho biết là liệu tuyên bố của Obama về vấn đề biên giới quốc gia họ từng mong đợi như vậy có đủ để đưa họ quay trở lại bàn đàm phán và từ bỏ chiến dịch đang đơn phương vận động công nhận nền độc lập tại Liên Hiệp Quốc vào tháng 9 tới, một động thái mà cả Mỹ và Israel đều phản đối.

Phía Palestine từ chối thương lượng với Israel chừng nào Israel tiếp tục xây dựng nhà ở cho người Do thái ở Đông Jerusalem và bờ Tây. Ngược lại, Israel không chịu nối lại mà còn mở rộng kế hoạch xây dựng các khu định cư hết hạn tháng 9 vừa qua.

Ông Obama còn nhấn mạnh rằng, việc chậm chễ có thể gây phương hại cho lợi ích của Israel. Khoảng trống trong tiến trình hòa bình khơi ra những sang kiến như người Palestine thúc đẩy sự công nhận Liên Hiệp Quốc công nhận chủ quyền cho họ cũng như tăng thêm các cuộc biểu tình trên biên giới với Syria, Lebanon và khu vực bờ Tây – một dấu hiệu mới cho thấy mùa xuân Arab thổi làn gió mới vào tính bất bạo động của người Palestine.

Israel tiếp tục chơi rắn?

Tại Nhà Trắng, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu kịch liệt phê phán lời kêu gọi của Tổng thống Obama tuần trước, trong đó lấy các đường biên giới của Israel trước khi nổ ra chiến tranh tại khu vực bờ Tây, Đông Jerusalem và dải Gaza năm 1967 làm cơ sở cho các cuộc thương lượng về nhà nước Palestine trong tương lai.

Thủ tướng Israel Netanyahu kiên quyết khẳng định lập trường cứng rắn của Israel.

Trong cuộc gặp, Netanyahu kiên quyết khẳng định lập trường của Israel là không thể rút về phía bên kia đường biên giới trước chiến tranh hay thương lượng với một chính phủ bao gồm những tay súng Hamas kiên quyết chống Israel hoặc hồi hương hàng triệu người Palestine trở lại trong lãnh thổ Israel mà họ hay gia đình họ tự ý hoặc bị buộc rời bỏ trong cuộc chiến để thành lập nhà nước Israel năm 1948.

Trong khi Obama khuyến khích các cuộc cải cách dân chủ ở khu vực thi phía Israel rất lo ngại về ảnh hưởng của các cuộc nổi dậy trong thế giới Arab trong hơn 6 tháng qua. Các quan chức Israel nói rằng, ảnh hưởng chính trị ngày càng tăng của thế giới Hồi giáo và cố gắng mở rộng sự hiển diện của Iran trong khu vực đã làm cho việc thỏa hiệp cho một nền hòa bình trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Lợi ích của Israel là mối đe dọa ngày càng bị cô lập trong cuộc bỏ phiếu sắp tới tại Liên Hiệp Quốc ủng hộ việc thành lập một nhà nước Palestine, có thể phá vỡ tiến trình hòa bình do Mỹ dẫn đầu giữa Israel và Palestine. Israel cũng lo ngại các cuộc tấn công ngày một tăng đối với tính hợp pháp của họ có thể thúc đẩy phong trào tẩy chay và có khả năng biến nước họ thành một nước bất hảo. Điều đó có thể khuyến khích thêm các cuộc biểu tình quần chúng tại các nước láng giềng Arab cứng rắn như từng nổ ra trong các cuộc biểu tình ngày 15 tháng 5 lôi cuốn hàng vạn người Palestine tỵ nạn và những người ủng hộ để phản đối ngày “tận thế” nhà nước Do thái độc lập 63 năm về trước.

Israel vẫn còn hy vọng

Trong bài phát biểu với quốc hội Israel trước khi lên đường thăm Mỹ, Netanyahu đã đưa ra cho một hiệp định hòa bình. Ông bác bỏ việc phân chia Jerusalem, coi đây là một điều kiện tiên quyết trong thương lượng với ngời Palestine. Tuy nhiên một số giới quan sát lưu ý rằng việc ông ta nhấn mạnh đến những khối giải pháp là dấu hiệu cho thấy ông ta có thể nhượng lại hầu hết phần đất bờ Tây. Hy vọng bài phát biểu tại lượng viện quốc hội Mỹ của ông có thể làm sáng tỏ quan điểm này của Chính phủ Israel.

Đây không phải lần đầu nổ ra khác biệt công khai giữa Netanyahu và Obama. Năm ngoái cách tiếp cận khác nhau về tiến trình hòa bình, đặc biệt là vấn đề mở rộng các khu định cư của Israel, đưa quan hệ ngoại giao giữa hai nước xuống thấp nhất trong hai thập kỷ qua. Phía Israel lập luận rằng việc rút khỏi đường biên giới sẽ làm cho Israel dễ bị tấn công và không một chính phủ Israel nào giám thỏa hiệp về Jerusalem.

Tuy nhiên, các quan sát viên cho rằng, ngoài vấn đề tranh cãi về biên giới ra Mỹ và Israel còn nhiều điểm đồng khác. Obama khẳng định Israel phải là một nhà nước Do Thái và có quyền áp đặt các biện pháp an ninh nghiêm ngặt như là một phần của một thỏa thuận hòa bình trước khi tiến hành các cuộc thương lượng về Jerusalem và người tị nạn.

Trong khi đó, Israel và Palestine đã mất niềm tin vào nhau và bị chia rẽ trên nhiều lĩnh vực khác. Nếu như họ quay trở lại bàn đàm phán, thì nhiều vấn đề to lớn tiếp tục ám ảnh như việc giải quyết tranh chấp về thể chế khu vực Jerusalem mà người Palestine muốn lấy lại một phần làm Thủ đô của một nước độc lập, và giải pháp cho vấn đề người tị nạn kéo dài hàng mấy thập niên nay.

Xét về tuyên bố của những người lãnh đạo liên quan đến tiến trình hò bình ở Trung Đông thi “vẫn chưa thấy bóng dáng hòa bình” và càng không thể nói “hòa bình đã ở trong tầm tay".

Phạm Ngọc Uyển (tổng hợp)
ĐVO