Afghanistan sẽ tan rã nếu ‘xa rời vòng tay’ của Mỹ? (Kỳ I+II)

Washington đang đặt mục tiêu sẽ rút gần như toàn bộ binh sĩ ra khỏi Afghanistan vào cuối năm 2014 và giảm tối đa chi phí chiến tranh trong thời gian tới. Động thái này của Mỹ đang dấy lên lo ngại về khả năng Afghanistan tan rã nếu “rời xa vòng tay” của người bảo trợ.

Afghanistan loạn bởi tham vọng của Tổng thống Karzai?

Tổng thống Hamid Karzai đang bị đồn đoán là sẽ tìm kiếm một nhiệm kỳ thứ 3 trong cuộc bầu cử Tổng thống Afghanistan vào năm 2014, thời điểm Mỹ rút quân khỏi Afghanistan.

Bất chấp việc đích thân Tổng thống Kazai đã xác nhận không có ý định tranh cử thêm một nhiệm kỳ nữa song tuyên bố này không đủ để xua tan ngờ vực của nhiều đối thủ chính trị của ông.

Những chính trị gia đối lập tin rằng Tổng thống đang âm thầm sắp đặt kế hoạch chạy đua cho chức Tổng thống Afghanistan vào năm 2014 bởi ông Karzai thường có thói quen làm ngược lại với những gì mà ông tuyên bố. Và nếu khả năng này thực sự xảy ra nó sẽ châm ngòi cho sự bất ổn tiếp tục gia tăng ở đất nước vốn chịu nhiều đau khổ này.

Tổng thống Hamid Karzai của Afghanistan.

Hiến pháp sửa đổi của Afghanistan năm 2004 bề ngoài có vẻ được lấy khuôn mẫu từ cơ cấu chính quyền Mỹ về sự phân chia quyền lực với Tổng thống là lãnh đạo tối cao của đất nước và chịu trách nhiệm hành pháp một cách độc lập. Trong khi đó, quyền lập pháp được trao cho lưỡng viện bao gồm Hạ viện và Nghị viện. Dù hiến pháp Afghanistan không cho phép một Tổng thống được nắm quyền trong ba nhiệm kỳ liên tiếp song nhiều đối thủ của ông Kazai tin rằng điều này không phải là một trở ngại lớn đối với Tổng thống của họ.

Nếu muốn tiếp tục ngồi vào chiếc ghế Tổng thống Afghanistan một nhiệm kỳ thứ 3, ông Karzai sẽ phải triệu tập Loya Jirga, một Hội đồng bao gồm các thành viên của lưỡng viện chiếm đa số và các Chủ tịch Hồi đồng các quận là nhóm thiểu số. Ngoài ra, Hội đồng này cũng sẽ không thể thiếu sự hiện diện của Tòa án tối cáo Afghanistan. Và sau đó, nhiệm vụ của Hội đồng này là phải họp bàn nhằm phê chuẩn sửa đổi Hiến pháp theo đa số có lợi cho Tổng thống Kazai.

Tuy nhiên, người ta luôn mong đợi một quyết định sửa đổi như thế sẽ bị bác bỏ bởi các đại diện của người dân với lý do rằng chính quyền của Tổng thống Karzai hoàn toàn không nhận được sự tín nhiệm và ủng hộ của phần đông dân chúng Afghanistan.

Thật không may, về mặt Hiến pháp, người đứng đầu Afghanistan cũng lại có quyền quyết định hệ thống bầu cử của đất nước miễn là nó “nghiêm minh, tự do và công bằng”.

Ngoài ra, một nguyên nhân khiến các đối thủ của Karzai lo ngại Tổng thống đang tìm kiếm một nhiệm kỳ thứ 3 liên quan cơ chế yếu kém của nghị viện Afghanistan, vẫn bị chỉ trích là thiếu tính bền vững với một cơ chế nhìn chung rời rạc. Nghị viện Afghanistan thường tỏ ra bất lực trong việc giám sát quyền lực của Chính phủ Karzai, thậm chí không có khả năng để hạ bệ vài Bộ trưởng trong chính quyền của Tổng thống bị cáo buộc lạm dụng chức quyền.

Tất cả những điều này chỉ ra rằng, nếu Tổng thống Karzai muốn thau đổi hiến pháp thông qua triệu tập Loya Jirga, ông ấy có thể thành công bất chấp sự bất mãn của nhiều người.

Nhìn lại cuộc bầu cử Tổng thống Afghanistan năm 2009, những người ủng hộ Tổng thống xuống đường biểu tình và thậm chí còn có khả năng bảo vệ kết quả bầu cử có lợi cho ông Karzai nhưng bị nghi ngờ là có sự bất chính. Từ câu chuyện này, khả năng ông Karzai sẽ giành chiến thằng một nhiệm kỳ thứ 3 là hoàn toàn có thể nếu như ông muốn và có những chiến lược khôn ngoan.

Tuy nhiên, một nhiệm kỳ thứ 3 của Karzai lại báo trước một tương lai không mấy sáng sủa cho Afghanistan bởi nó chứng minh Chính phủ đang chống lại ý nguyện của đại bộ phận người dân đồng thời minh chứng cho thất bại của nỗ lực đảm bảo một nền dân chủ thực sự và có hiệu quả ở Afghanistan cũng như cam kết mang lại sự ổn định cho đất nước này của Mỹ và phương Tây trước chiến dịch xâm lược của họ.

Lê Dung (Theo CS Monitor, Telegraph, Washingtonpost)

Washington đang đặt mục tiêu sẽ rút gần như toàn bộ binh sĩ ra khỏi Afghanistan vào cuối năm 2014 và giảm tối đa chi phí chiến tranh trong thời gian tới. Động thái này của Mỹ đang dấy lên lo ngại về khả năng Afghanistan tan rã nếu “rời xa vòng tay” của người bảo trợ.

Vắng mặt Mỹ, Afghanistan sẽ rơi vào nội chiến vì Taliban?

Bất chấp nỗ lực ngăn chặn và tiêu diệt của Mỹ và phương Tây, Taliban vẫn gây sóng gió ở Afghanistan và đẩy tình trạng an ninh ở đây trở nên hết sức mong manh. Minh chứng rõ ràng nhất và mới nhất chính là vụ ném bom Hội đồng Anh ở Kabul và vụ ám sát cựu Tổng thống Afghanistan, Burhanuddin Rabbani khiến cho các nỗ lực đàm phán hòa bình trở nên vô vọng.

Taliban tấn công Hội đồng Anh ở Kabul.

Khi phiến quân Taliban đặt bom toà nhà Chính phủ ở Kabul, Đại sứ Mỹ lạc quan rằng “đây không phải là vẫn đề lớn” và một ngày trước đó, ông nhấn mạnh “vấn đề lớn nhất ở Kabul là vấn đề giao thông”. Đây rõ ràng là một nhận định hoàn toàn sai lầm.

Và nó được củng cố thêm khi Burhanuddin Rabbani, cựu Tổng thống của Afghanistan, người đang nỗ lực kêu gọi Taliban đối thoại hòa bình, bị ám sát ngay giữa thủ đô Kabul hôm 20/9. Đến lúc này thì rõ ràng vấn đề đã trở nên nghiêm trọng. Vụ ám sát làm tiêu tan ý tưởng rằng kẻ thù của , Taliban đang lụi bại và đẩy Afghanistan đến gần bờ vực nội chiến.

Cựu Tổng thống Rabbani là người đứng đầu Hội đồng Hòa bình, được thành lập vào tháng 10/2010 và được Tổng thống Karzai mô tả như là niềm hy vọng lớn nhất cho người dân Afghanistan và kêu gọi Taliban nắm lấy cơ hội này để đem lại hoà bình.

Tuy nhiên, động thái của Taliban chứng minh rằng Tổng thống Hamid Karzai đang đùa giỡn với ý tưởng hòa giải, thậm chí chia sẻ quyền lực với Taliban. Nhu cầu hòa giải với Taliban của Chính quyền Karzai ngày càng trở nên cấp bách bởi nỗi sợ hãi về một viễn cảnh bị tiêu diệt từ từ nhưng chắc chắn Taliban sau khi Mỹ tuyên bố sẽ rút khỏi Afghanistan vào năm 2014.

Tuy nhiên, không phải ai ở Afghanistan cũng có cùng một quan điểm với Chính phủ. Những người miền Bắc Afghanistan kịch liệt phản đối ý tưởng hòa giải của Tổng thống bởi họ có mối quan hệ thân thiết với phương Tây. Trong khi đó, nhiều người khác chỉ đơn giản là “ghét cay ghét đắng” Taliban.

Một trong những người chống lại nỗ lực hòa giải với Taliban mạnh mẽ nhất là ông Amrullah Saleh, người đứng đầu cơ quan tình báo của Afghanistan. Ông Saleh cùng với nhiều quân nhân từ thung lũng Panjshir, Bắc Afghanistan nổi lên như là một lực lượng chính trị chống Taliban cũng như nỗ lực hòa giải của Tổng thống Karzai và thu hút được một lực lượng khá hùng hậu những người có chung chí hướng. Ông Saleh từng nhấn mạnh rằng “việc hòa giải không phải và chưa bao giờ là một giải pháp hữu hữu đối với vấn đề Taliban” và cáo buộc Taliban chính là tay sai của Pakistan nhằm giúp Islamabad tăng cường ảnh hưởng tại Afghanistan. Tuy nhiên, Chính quyền Karzai đã không thèm bận tâm đến cảnh báo này. Thậm chí, Tổng thống Karzai còn thẳng tay sa thải Saleh nhằm “lấy lòng” Taliban để bắt đầu một cuộc đàm phán.

Tuy nhiên, rõ ràng vụ ám sát Rabbani chứng minh ai đúng ai sai. Các lực lượng ở miền Bắc Afghanistan từ lâu vẫn xây dựng lực lượng và củng cố sức mạnh của họ cho một kịch bản tồi tệ nhất có thể xảy ra. Thêm vào đó, họ còn tìm được đồng mình vững chắc cho mình. Và đồng mình đó không ai khác chính là Ấn Độ, quốc gia luôn muốn ngăn chặn Pakistan gia tăng ảnh hưởng ở Afghanistan. Do đó, Delhi ủng hộ hàng tỷ USD cho Saleh và các đồng minh của ông với niềm tin rằng điều này sẽ giúp đảm bảo lợi ích của Ấn Độ.

Tóm lại, nội chiến ở Afghanistan là một khả năng dễ nhận thấy ở Afghanistan và nếu kịch bản này xảy ra, nó sẽ dập tắt mọi hi vọng xây dựng một nhà nước Afghanistan hòa bình và ổn định. Do đó, nếu Chính phủ Tổng thống Karzai không tự cải cách và các nỗ lực đàm phán không đạt được bất cứ kết quả nào, Afghanistan sẽ đứng trước nguy cơ tan rã.

Mỹ cần làm gì lúc này?

Có thể nói, cuộc xâm lược của Mỹ vào Afghanistan là nguyên do chính đẩy nước này vào tình trạng hỗn loạn trong suốt thời gian qua nhưng việc Mỹ rút quân rõ ràng cũng đang đe dọa đến sự an nguy của Afghanistan. Vậy một câu hỏi đặt ra là liệu Washington có nên bỏ rơi Afghanistan, để mặc đất nước này tan rã và chấp nhận thất bại của họ trong cuộc xâm lược này?

Đầu tiên, Washington cần đánh giá lại các lợi ích chiến lược của họ ở Trung và Nam Á và theo đó, xem xét việc có nên tiếp tục cam kết viện trợ cho Afghanistan và Pakistan sau khi rút quân hay không. Nhiều người cho rằng Mỹ nên làm như thế nhưng một vài người khác lại lập luận rằng đã đến lúc Mỹ nên giao lại trọng trách cho Nga, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Ấn Độ và các nước Trung Á khác bởi Washinton còn có nhiều lợi ích chiến lược khác và khả năng của nước Mỹ thì có hạn.

Do đó, để có thể đưa ra một chiến lược tối ưu nhất, Washington cần quyết định chiến lược của họ đối với khu vực và hành động dựa trên chiến lược đó chứ không phải đơn giản chỉ tập trung vào quá trình chuyển đổi ở Afghanistan.

Thứ 2, Mỹ cần nhận ra trọng tâm của cuộc chiến tranh không phải là Afghanistan mà là Pakistan, một quốc gia sở hữa vũ khí hạt nhân, lại là hang ổ của al Qaeda, Taliban và một loạt các phong trào cực đoan khác.

Một số người lập luận rằng ở lại Afghanistan và tiếp tục viện trợ cho Pakistan sẽ là kết quả tối ưu giúp Mỹ bảo vệ lợi ích chiến lược của họ và giữ vững sự ổn định cho khu vực.

Nhưng cũng không ít người cho rằng vai trò của người Mỹ ở Afghanistan chỉ gây ra tình trạng căng thẳng hơn với Pakistan hoặc thực tế Mỹ không có nhiều ảnh hưởng ở Afghanistan và do vậy Mỹ nên ra đi.

Do đó, một lần nữa Mỹ nên đưa ra quyết định rõ ràng dựa trên một chiến lược tổng quát.

Thứ 3, người Mỹ cần trung thực về những khó khăn trong việc lãnh đạo một sự chuyển tiếp thành công ở Afghanistan và vai trò của người Mỹ sau năm 2014 nếu Mỹ quyết định ở lại.

Những sự kiện điển hình như vụ đánh bom Hội đồng Anh ở Kabul hay vụ ám sát cựu Tổng thống Rabbani chứng tỏ Afghanistan đang ở trong một tình trạng an ninh mong manh, đáng báo động và sự bất lực của chính quyền Tổng thống Karzai trong việc đảm bảo sự ổn định cho đất nước.

Lê Dung (Theo CS Monitor, Telegraph, Washingtonpost)