Nghề giã đá

- Nghề giã đá là cách gọi vui về nghề chế tác tranh đá quý có nguồn gốc từ Thái Lan. Nghề này du nhập vào Lục Yên, Yên Bái từ những năm 1990 - 1992. Không lâu sau, cái nghề độc đáo này phát triển mạnh mẽ ở Lục Yên và tạo thành thương hiệu nổi tiếng khắp trong và ngoài nước.

Chợ đá

Huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái lâu nay được nhiều người biết đến với rất nhiều mỏ đá quý. Đá quý ở đây có nhiều loại, từ đá ruby trong (những viên đá màu đỏ, hồng trong suốt như pha lê), ruby sao (những viên đá đỏ, hồng đục và có những đường vân lóng lánh như sao đêm) được liệt vào hàng tốt nhất thế giới, cho đến những loại đá sa-phia (màu xanh) đá thạch anh (màu tím, trắng)...

Những bức tranh đá quý được làm từ nhiều loại đá có màu sắc khác nhau như xanh, đỏ, tím..

Cách đây chừng 30 năm, một dòng người khổng lồ từ các nơi đổ về Lục Yên đi tìm cơ hội đổi đời nhờ vào những viên đá màu diệu kỳ. Họ lăn xả vào những bãi đá phó mặc thân xác cho thần chết. Rất nhiều người trong đám phu đá đã đem những viên đá quý xuống một bãi đất nằm bên bờ hồ Yên Thế, huyện Lục Yên để bán.

Dần dà, góc hồ đó trở nên đông đúc bởi những người buôn đá. Rồi người ta gọi luôn địa điểm đó là Chợ Đá quý.

Ông Mông Văn Thuận, một phu đá ở xã Minh Xuân, huyện Lục Yên hồi tưởng lại: Chợ Đá quý rất đông đúc vào những năm 1991 - 1992. Mỗi ngày từ tối đến sáng đều tấp nập người buôn kẻ bán. Không có khung giá nào cho mặt hàng đá quý lúc đó mà phụ thuộc vào kinh nghiệm của cả kẻ mua lẫn người bán.

Tuy nhiên, có một loại mà tất cả mọi người đều thèm muốn đó là đá ruby màu đỏ, hồng trong như pha lê. Thậm chí khi đưa viên đá vào trong chén nước, viên đá có thể làm nước chuyển thành màu đỏ, hồng...

Một viên đá như vậy có giá cực đắt nên ai ai cũng thèm muốn được sở hữu nó. Cũng vào thời điểm đó có một vài người bán tranh đá quý ở chợ đá, nhưng không biết là ai đã làm ra nó, rồi bỗng chốc chợ đá trở thành kinh đô của tranh đá quý Việt Nam.

Nghề từ Thái Lan

Chị Trần Thị Dung một chủ xưởng chế tác tranh đá quý ở thị trấn Yên Thế, huyện Lục Yên nhớ lại cái thuở khai sinh của nghề giã đá. Thời chợ đá quý mới nổi lên, trong số rất nhiều người nước ngoài đến Lục Yên săn đá có cả những người Thái Lan, họ sang và đem theo những bức tranh tuyệt đẹp được chế tác từ đá để quảng bá và bán với giá rất cao.

Chị Nguyễn Thị Dung, một thợ giã đá lành nghề.

Những bức tranh đá quý được làm từ nhiều loại đá có màu sắc khác nhau như xanh, đỏ, tím... Những loại đá này thuộc loại chất lượng thấp. Thế nhưng, khi làm thành tranh thì nom rất đẹp mắt. Ngoài ra, tranh đá còn được điểm tô thêm sự sang trọng bằng cách đính kèm thêm những mảnh đá ruby đỏ, hồng trong suốt hoặc có sao lóng lánh, khiến ai nấy nhìn một lần đã phải nức lòng, khen ngợi.

Những bức tranh đầu tiên làm ra, chị Dung để treo trong nhà cho đẹp, nhưng chị lại nảy sinh ý định đem ra chợ đá bán. Không ngờ tranh của chị có rất đông người hỏi mua với giá cao. Đọc được nhu cầu thị trường, chị liền huy động cả nhà giã đá, làm tranh.

Chị nói: "Hồi đó dân làng thấy nhà mình lôi chày, lôi cối ra giã đá boong boong cả ngày cả đêm lấy làm lạ lắm! Nhưng rồi khi thấy nhà mình bán tranh được họ cũng làm theo và cứ như thế chỉ trong vòng vài năm cả cái thị trấn Yên Thế, huyện Lục Yên làm theo nhau tạo nên một nghề mới phát triển rất mạnh.

Mặc dù sản xuất ồ ạt với số lượng lớn, nhưng tranh đá chưa bao giờ bị ế, hết bán đi Hà Nội, lại bán đi TPHCM... rồi bán cả cho khách nước ngoài". Đến nay, tranh đá quý Lục Yên có mặt ở hầu khắp các tỉnh trong cả nước và tạo thành thương hiệu rất nổi tiếng.

Giã đá

Chị Mông Thị Thời, một thợ chế tác tranh đá quý lành nghề ở trung tâm huyện Lục Yên kể: Sau khi phân loại màu đá, đá được đem rửa sạch, sao khô rồi đem giã. Cứ khoảng 30 phút hoặc 1 tiếng lại đổ đá trong cối ra để sàng lọc, những mảnh đá to tiếp tục đem giã cho đến khi nào mịn như bột mỳ mới thôi. Thợ lành nghề một buổi sáng chỉ giã được 200 - 300g đá.

Trong quá trình chế tác, nếu màu nào cần nhạt đi thì rắc thêm bột đá trắng đè lên màu đó.

Để chế tác được tranh bắt buộc phải có bức tranh làm mẫu, rồi đặt một tấm nhựa mica trong suốt lên, sau đó rắc bột đá lên tấm mica theo hình vẽ của bức tranh mẫu, tiếp đó nhỏ keo 502 vào để bột đá được gắn cố định.

Trong quá trình chế tác, nếu màu nào cần nhạt đi thì rắc thêm bột đá trắng đè lên màu đó. Khi rắc bột đá phải thật khéo tay như người họa sĩ vẽ. Công đoạn này thường rất kén thợ. Những người thợ có "tâm hồn nghệ sĩ" thường làm được những bức tranh rất đẹp, có khi sức cuốn hút của nó còn hơn cả bức tranh mẫu. Còn những người chỉ thiên về kỹ thuật rắc bột mà không có "chất nghệ sĩ" thì sẽ tạo nên những đường nét thô cứng không có hồn.

Tôi cứ thắc mắc, người "nghệ sĩ" giã đá quý chắc phải giàu có lắm. Chị Nguyễn Thị Dung, một thợ làm tranh đá quý bên bờ hồ Yên Thế thở dài đánh thượt mà rằng: Như nhau cả, lương của công nhân ở đây chỉ được 1,8 triệu đồng/tháng, nếu làm tăng ca thì được khoảng 2,4 triệu đồng. Với dân "nghệ sĩ bất đắc dĩ" như vậy là tạm đủ. Đủ để sống và đủ để yêu nghề tranh đá quý.

Những sản phẩm tranh đá quý ở Lục Yên chủ yếu bán nội địa. Trước đây làm chủ yếu là đá quý thật. Nhưng hiện tại lượng đá quý ít dần do việc khai thác ồ ạt từ nhiều năm trước, nên dân làm nghề phải sử dụng nhiều loại đá màu khác để thay thế, tất nhiên giá thành cũng có giảm đôi chút nhưng vẫn không làm bớt đi sự sang trọng của sản phẩm tranh đá quý.

Ông Đoàn Đức Trường

(phó phòng Kinh tế - Hạ tầng huyện Lục Yên)


Quách Dương
theo bee