Hé lộ những điều chưa biết về ngôi nhà của Bá Kiến và làng Vũ Đại

(GDVN) - Trải qua một quãng thời gian dài, ngôi nhà của Bá Kiến (nhân vật đặc biệt trong tác phẩm Chí phèo - của nhà văn Nam Cao) càng trở đặc biệt...

Đằng sau tác phẩm "Chí Phèo" của cố nhà văn Nam Cao, ít ai biết đến những gì còn in dấu về làng quê của ông. Ngôi nhà hơn 100 năm tuổi, trải qua nhiều đời chủ vốn từng thuộc sở hữu của ngụy viên Bắc kỳ Bá Bính. Bá Bính, tên thật là Trần Duy Bính được cố nhà văn Nam Cao tiết lộ chính là nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm "Chí Phèo".

Thăng trầm ngôi nhà 7 đời chủ

Làng Vũ Đại được người ta biết đến xưa kia là làng Đại Hoàng, xã Nhân Hậu, Phủ Lý Nhân nay thuộc xóm 11, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân.

Vào một ngày mưa rét cuối tháng 2, chúng tôi có dịp trở về thăm làng Vũ Đại, quê hương của cố nhà văn Nam Cao để nghe các cụ cao niên kể lại về những thăng trầm qua bao lớp thời gian, những điều mà có lẽ người đời chỉ biết đến trong tác phẩm “Chí phèo”.

Ngôi nhà hơn 100 tuổi với 7 đời chủ

Hiện có rất ít tư liệu chính thống nói về xuất xứ của ngôi nhà này, tuy nhiên người dân ở đây vẫn xem ngôi nhà cổ giống như "báu vật" của làng. Cũng bởi một điều, ngôi nhà đã từng chứng kiến bao thăng trầm của những tầng lớp người trong xã hội xưa, nó cũng là chứng tích ghi dấu về một chế độ phong kiến ở Bắc kỳ thời bấy giờ.

Để tìm hiểu rõ hơn về ngôi nhà cổ, chúng tôi tìm đến các cụ cao niên trong làng Đại Hoàng năm xưa. Trong đó có cụ Trần Thế Lễ (91 tuổi), xóm 11, xã Hòa Hậu, là một trong những người cao tuổi nhất làng. Chính cụ cũng từng là người thiếu chút nữa trở thành chủ nhân thứ 5 của ngôi nhà.

Mặc dù tuổi cao sức yếu không đi tới thăm ngôi nhà Bá Kiến được nhưng cụ vẫn còn nhớ như in lịch sử về ngôi nhà cổ này. Nhà “Bá Kiến” tính đến bây giờ đã qua 7 đời chủ.

Ngồi nhà cổ ngày ấy được lập bằng ngói ta đến nay vẫn chưa mục nát

Cụ Lễ nhớ lại, chủ thứ nhất của căn nhà là cụ Cựu Hanh. Cụ Hanh là một lái buôn giàu có. Vào khoảng những năm 1910, cụ thuê gần 20 thợ nổi tiếng làm nghề mộc ở Cao Đà, Phủ Lý Nhân về làm mấy tháng trời ròng rã mới xong. Cụ Hanh để lại cho con là Trần Duy Xầm. Cụ Xầm mất đi để lại cho con cả là Cựu Cát. Cựu Cát là người chơi bời nghiện ngập rượu chè, thường hay vay nợ, sau đó Cựu Cát đã gạt nợ ngôi nhà về tay cụ Bá Bính (tên thật là Trần Bá Bính).

Cụ Bá Bính chính là nguyên mẫu của nhân vật Bá Kiến được nhà văn Nam Cao xây dựng trong tác phẩm “Chí Phèo”. Và cũng chính từ khi ngôi nhà vào tay cụ Bá Bính thì câu chuyện về ngôi nhà mới trở nên đặc biệt. Đây cũng là lý do giải thích tại sao ngôi nhà lại gắn liền với tên chủ nhân là nhà “Bá Kiến” được truyền tụng qua bao thế hệ nay.

Bá Bính mất đi để lại gia sản cho con là Trần Duy Tảo hay còn gọi là Binh Tảo kế thừa. Khi Binh Tảo mất đi con cháu có ý định bán nhà, và chính cụ Trần Thế Lễ bấy giờ đã có ý định mua ngôi nhà về xẻ làm gỗ, nhưng cụ Lễ chưa mua được thì ngôi nhà được cụ Cai Hậu, tên thật là Trần Hữu Hậu là một Việt kiều mua lại để định cư. Được biết, giá ngôi nhà lúc đó cụ Hậu mua là 4.500đ (tương đương với hàng chục cây vàng thời bấy giờ). Chủ nhân thứ 7 của ngôi nhà ông Trần Hữu Hòa, là cháu cụ Cai Hậu.

Ngôi nhà “đặc biệt” và hai lần “chết hụt”

Với làng Vũ Đại ngày ấy thì những chủ nhân của ngôi nhà này đều thuộc bậc thương lưu, địa chủ, cường hào giàu có. Tuy vậy, ngôi nhà ấy cũng đã mang dấu tích của hai lần suýt suy tàn, sụp đổ

Cụ Trần Bá Huấn cho biết, ngôi nhà này đã hai lần "chết hụt"

Cụ Trần Bá Huấn (80 tuổi), xóm 11, xã Hoà Hậu, một cao niên trong làng nhớ lại: “Năm 1953 khi thực dân Pháp mở trận càn lớn nhằm vào các làng xã nơi đây, hôm đó bọn giặc tới dùng chất hóa học bôi lên cột nhà sau đó phóng hỏa đốt. Đúng lúc lửa bắt đầu bén cháy thì bọn thực dân Pháp lại có kèn báo hiệu rút quân. Lúc ấy tôi đang trong đội du kích thấy lửa bắt đấu bén cháy vội hô hào anh em lấy nước chữa cháy, may sao ngôi nhà vẫn bình an. Còn lần thứ 2 ngôi nhà này thiếu chút nữa bị người ta mua để xẻ ra lấy gỗ. Khi đã có người ngỏ ý mua về xẻ lấy gỗ nhưng chưa thực hiện được thì rất may có người đi nước ngoài về mua lại ngôi nhà với giá cao hơn để định cư.

Theo các cụ cao niên trong làng cho biết: “Đây là một ngôi nhà có thiết kế đặc biệt, nhà được kết cấu theo kiểu lộn thềm ngưỡng chồng, tàu bảy then trâu chồng chóp. Nhà có 3 gian theo truyền thống người Việt Nam, 4 hàng cột với tổng cộng 16 cây cột lim, chân cột được kê đá tảng là một loại đá xanh được đẽo gọt công phu giống nhau. Mái nhà lợp duy nhất một loại ngói ta theo kiểu bít đốc, hai đầu bờ nóc có đấu vuông giật cấp. Đã hơn 100 năm nhưng vẫn chưa bị dột nát”.

Cửa ghép bức bàn, ngoài hiên có một hàng dãi dùng chống nắng và mưa được làm bằng gỗ. Tất cả gỗ của ngôi nhà này đều bằng lim. Trên các văng, kèo, li tô được chạm khắc nhiều chữ nho, hình rồng. Đặc biệt trên nóc nhà (thượng ốc) có khắc dòng chữ nho nói về thời gian chính xác năm làm ngôi nhà.

Những nét chạm khắc hoa văn tinh sảo, lạ mắt

Những vị cao niên trong làng mỗi khi nhắc lại về số phận của căn nhà trên đều cho rằng, căn nhà cũng có số phận như con người. Chúng đều vận cho mình sự may rủi nhất định. Cũng bởi gắn với cái duyên nào đó, căn nhà đã hai lần phải "chết hụt" vì những tai nạn và những biến đổi của lịch sử.

Ngôi nhà “Bá Kiến” là một hiện vật quý giá, là một chứng nhân lịch sử của quê hương Nam Cao nói riêng và của dân tộc Việt Nam nói chung. Năm 2007, UBND tỉnh Hà Nam đã thương thảo với bà Trần Thị Sâm (vợ ông Hòa) để mua lại ngôi nhà với giá 700 triệu đồng. Hiện giờ ngôi nhà đang giao cho UBND xã Hòa Hậu phụ trách trông coi, và đón tiếp các đoàn khách về tham quan.

Ông Trần Đức Tuyến, Phó Chủ tịch UBND xã Hòa Hậu nói: “Hàng ngày có các đoàn khách ở khắp nơi về đây thắp hương tưởng niệm nhà văn liệt sỹ Nam Cao và thăm ngôi nhà cổ “Bá Kiến”. Chính quyền địa phương luôn làm tốt công tác đón tiếp và giới thiệu để du khách tham quan biết về những trầm tích của ngôi nhà cổ này”.

Cao Tuân