Trung Đông đang thoát khỏi 'vòng kim cô' của Mỹ

Những sự kiện xảy ra gần đây tại Ai Cập, Bahrain và Syria đang cho thấy ảnh hưởng của Mỹ tại những quốc gia Trung Đông sau "Mùa xuân Arab" đang ngày càng giảm sút.

Những quyết định của Toà án nhân dân tối cao Ai Cập và Bahrain trong tuần qua được coi là biểu hiện của việc các nhà cầm quyền muốn củng cố thêm quyền lực và chứng tỏ rằng Mỹ đang mất dần sức ảnh hưởng tại đây, cho dù họ có ủng hộ chế độ dân chủ đến đâu đi chăng nữa!

Sau nhiều thập kỉ là một trong những "quân cờ ngoại" quan trọng nhất trong khu vực, có khả năng đem quân bảo vệ các nguồn dầu và sử dụng sức mạnh ngoại giao của mình để tăng cường mối quan hệ hữu hảo giữa Israel và các quốc gia Arab láng giềng giờ đây, phong trào dân chủ "Mùa xuân Arab" dường như đang làm mọi thứ ở Ai Cập thay đổi.

Mùa Xuân Arab không có lợi cho Mỹ?

"Khi động đến vấn đề giữa sự sống và cái chết, người ta thường ít để tâm đến việc Mỹ nói gì"- Jon Alterman, Giám đốc chương trình Trung Đông thuộc Trung tâm chiến lược quốc tế có trụ sở tại Washington phát biểu. "Tuy Mỹ có mối quan hệ lâu đời với quân đội Ai Cập, nhưng khi động chạm đến vấn đế sống còn, họ sẽ coi trọng lợi ích quốc gia và lợi ích nhân dân mình hơn hết thảy”- Alterman nói thêm.

Việc Mỹ bị "trói chân" tại chiến trường Iraq, Afghanistan, bất lực trong việc giữ gìn hoà bình tại khu vực này cũng là một trong những nhân tố khiến uy tín của nước Mỹ bị giảm sút.

Toà án tối cao điều hành đất nước?

Toà án tối cao Ai Cập hôm thứ 5 đã ra quyết định giải tán chính phủ mới được thành lập, do nhóm "Anh em Hồi giáo" chiếm đa số và cho phép cựu Thủ tướng Ahmed Shafiq có quan hệ với Tổng thống bị lật đổ Hosni Mubarak tiếp tục tham gia cuộc đua giành lấy chức tổng thống. Quyết định này của Toà án tối cao Ai Cập được cho là một nỗ lực của Hội đồng quân sự tối cao nhằm hạ thấp vai trò của nhóm "Anh em Hồi giáo" và tăng cường sức mạnh cho chính mình.

Toà án tại Bahrain, đồng minh quan trọng của Mỹ tại vùng Vịnh, nơi có hạm đội số 5 của Mỹ đóng quân, đã hạ mức hình phạt dành cho 9 chuyên gia y tế và tha bổng cho 9 người khác. Quyết định này khiến Mỹ "rất thất vọng" bởi cho Washington cho rằng những người liên quan nên bị trừng trị vì quan điểm chính trị lệch lạc. (Đây là vụ kiện mà 18 bác sĩ và y tá, tất cả đều là người Shi’ite, bị buộc tội đã chữa trị cho những người chống đối chế độ do người Sunni cầm quyền. Sự việc này đã làm dấy lên phong trào phản đối do người Shi’ite chiếm đa số tổ chức).

Ở Syria, Mỹ cũng đã không thể ngăn cản Tổng thống Syria Bashar al- Assad trừng trị mạnh tay những người chống đối chính phủ. Liên Hợp Quốc cho biết lực lượng quân đội Syria đã giết hại 10.000 người chống đối chính phủ Assad. Phái viên quan sát của Liên Hợp Quốc cũng đã dừng các nhiệm vụ của mình vào cuối tuần trước, sau khi tình trạng căng thẳng tại đây tiếp tục leo thang.

Washington bất lực

Bộ ngoại giao Mỹ cho biết "không hài lòng" với cách điều hành của Toà án tối cao Ai Cập. Họ mong muốn cuộc bầu cử chính phủ mới được nhanh chóng tiến hành và Hội đồng quân sự tối cao Ai Cập nên chuyển giao quyền lực vào ngày 1/7 này, sau khi cuộc bầu cử tổng thống "tự do và công bằng" kết thúc.

Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Leon Panetta đã nhấn mạnh với thống tướng Hussein Tantawi, người đứng đầu Hội đồng quân sự tối cao Ai Cập, về sự cần thiết "đảm bảo cho một cuộc chuyển giao đầy đủ và hoà bình".

Michele Dunne, một chuyên gia phân tích tình hình Trung Đông tại Hội đồng Atlantic cho rằng "Mỹ có ảnh hưởng đến Ai Cập bởi họ đổ vào đây, đặc biệt là cho quân đội Ai Cập, một nguồn viện trợ rất lớn, tuy nhiên họ đã không sử dụng đến ảnh hưởng này". Ai Cập là một trong những nước nhận được nhiều viện trợ từ Mỹ nhất kể từ sau khi nước này là quốc gia Arab đầu tiên kí thoả thuận hoà bình với Israel năm 1979.

Trong 25 năm qua, Mỹ đã chi gần 2 tỉ USD hàng năm, chủ yếu là cho quân đội Ai Cập để đổi lấy thoả thuận hoà bình giữa Ai Cập và Israel.

Dân chủ hay Hồi giáo?

Tamara Cofman Wittes, một cựu quan chức trong Bộ Ngoại giao Mỹ, hiện là Giám đốc trung tâm chính sách dành cho Trung Đông của Viện Nghiên cứu Brooking, cho rằng: "Có một sự khác biệt lớn giữa Ai Cập, Bahrain và Syria. Chính phủ Mỹ đã có lúc từng nghĩ rằng những lời nói của họ có thể sẽ có chút ảnh hưởng nào đó lên Bashar al-Assad. Tổng thống Syria đã không còn quan tâm đến việc Mỹ nghĩ gì nữa". Chiến lược của Mỹ đối với Syria hiện nay có vẻ như càng làm tăng thêm quyết tâm của Nga trong việc bảo vệ đồng minh lâu năm của mình.

Marina Ottaway, một nhà phân tích Trung Đông thuộc Tổ chức từ thiện Vì nền hoà bình thế giới Carnegie cho rằng chính phủ Obama đang phải đau đầu giữa một bên là mong muốn ủng hộ nền dân chủ tại Trung Đông, một bên là sự lưỡng lự khi để các đảng Hồi giáo lên cầm quyền.

Mai Hiền