Sổ hộ tịch lợi cả người dân và cơ quan quản lý

Thay vì phải giữ trong người những giấy tờ đơn lẻ, khi cần chứng minh một sự kiện nào đó (ví dụ kết hôn hay chưa) người dân lại phải xuất trình từng giấy tờ, nếu có làm mất mát, hư hỏng thì… "bó tay". Nếu dự án Luật Hộ tịch được thông qua và có hiệu lực, tình trạng nói trên sẽ chấm dứt, mỗi người khi sinh ra sẽ được cấp một cuốn sổ hoàn toàn mới là sổ hộ tịch cá nhân.

Sổ hộ tịch sẽ thay thế nhiều giấy tờ quan trọng

Sổ được cấp khi đăng ký khai sinh

Đánh giá 1/4 thế kỷ thực hiện công tác đăng ký hộ tịch, Chính phủ cho biết đã đạt nhiều kết quả quan trọng, tuy nhiên một trong những hạn chế của pháp luật hiện hành chính là do quy định mỗi sự kiện hộ tịch (sinh, kết hôn, tử, nuôi con nuôi, giám hộ…) được đăng ký vào một sổ riêng (Sổ đăng ký khai sinh, Sổ đăng ký kết hôn, Sổ đăng ký tử, Sổ đăng ký nuôi con nuôi…).

Thực tế cho thấy các sự kiện hộ tịch của một người có thể được đăng ký ở nhiều địa phương, nhiều cấp khác nhau, thậm chí ở nước ngoài, nên dẫn đến tình trạng các dữ liệu hộ tịch của cá nhân bị phân tán, không xâu chuỗi/kết nối được với nhau, cơ quan đăng ký hộ tịch không quản lý được dữ liệu hộ tịch cá nhân, Nhà nước cũng không nắm được sự di/biến động về hộ tịch.

Điều đó đã làm hạn chế khả năng kiểm tra thông tin về hộ tịch của cá nhân, việc tra cứu, khai thác thông tin hộ tịch để phục vụ yêu cầu của người dân và cơ quan, tổ chức trong nhiều trường hợp không đáp ứng được.

Không những khó khăn cho công tác quản lý nhà nước, mà việc để người dân lưu giữ các giấy tờ đơn lẻ như hiện nay sẽ gây khó khăn cho chính bản thân họ khi cần phải chứng minh tình trạng hộ tịch của mình (kết hôn hay chưa, đã ly hôn lần nào chưa, có cải chính, thay đổi hộ tịch, nhận cha mẹ, con nuôi hay không…). Lý do các sự kiện hộ tịch của cá nhân chưa hề được kết nối khiến người dân phải tự mày mò bằng phương pháp thủ công (xuất trình giấy tờ riêng lẻ). Đó là chưa kể, nhiều loại giấy tờ qua thời gian bị mất mát, hư hỏng… không còn sử dụng được.

Với ý tưởng sẽ không cấp các loại giấy tờ hộ tịch như hiện nay mà thay bằng Sổ hộ tịch cá nhân, Chính phủ cho biết sổ này sẽ được cấp cho công dân Việt Nam khi đăng ký khai sinh theo quy định của Luật mới. Khi cần chứng minh tình trạng hộ tịch của mình (như khai sinh, kết hôn…), người dân chỉ cần xuất trình Sổ hộ tịch cá nhân cho cơ quan, tổ chức yêu cầu. Ngoài ra, dự thảo Luật cũng quy định Sổ hộ tịch cá nhân được chứng thực bản sao để người dân sử dụng khi có yêu cầu.

Người dân dù đăng ký hộ tịch ở đâu, cũng đều được quy tụ vào Sổ bộ hộ tịch Cùng với đổi mới trong cấp sổ hộ tịch cá nhân, Dự thảo Luật Hộ tịch quy định chỉ thiết lập 01 loại sổ là Sổ bộ hộ tịch tại cơ quan đăng ký hộ tịch (do Ủy ban nhân dân cấp xã, Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài trực tiếp quản lý). Sổ bộ hộ tịch được lập và quản lý tại nơi công dân đăng ký khai sinh – đồng thời cũng là nơi quản lý hộ tịch gốc của công dân. Nhưng để tạo thuận lợi cho người dân, dự thảo Luật quy định các sự kiện hộ tịch phát sinh sau khi đăng ký khai sinh (như kết hôn, ly hôn, nuôi con nuôi, giám hộ, thay đổi, cải chính hộ tịch…) không bắt buộc phải đăng ký tại nơi quản lý Sổ bộ hộ tịch, mà người dân có thể yêu cầu đăng ký tại nơi cư trú của mình. Trong trường hợp này, sau khi đăng ký, Hộ tịch viên phải thông báo về nơi quản lý hộ tịch gốc (nơi đăng ký khai sinh) để ghi vào Sổ bộ hộ tịch, đồng thời tích hợp vào cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử. Với phương thức đăng ký này, thì mọi sự kiện hộ tịch của cá nhân cho dù được đăng ký ở các nơi khác nhau, đều được quy tụ vào nơi lưu giữ Sổ bộ hộ tịch.

Cùng với việc đổi mới trong lập sổ bộ hộ tịch mới, sổ hộ tịch cá nhân theo Chính phủ sẽ góp phần quan trọng vào việc khắc phục tình trạng tản mát dữ liệu hộ tịch như bấy lâu nay, tạo tiền đề quan trọng để hình thành Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử quốc gia, phục vụ công tác quản lý dân cư, quản lý nhà nước và xã hội theo hướng hiện đại, bảo đảm thuận lợi cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có yêu cầu khai thác sử dụng.

Không cấp mới cho 87 triệu dân số hiện tại

Việc cấp cho mỗi người một cuốn sổ thay thế các giấy tờ hộ tịch hiện tại khi được trình ra Ủy ban Thường vụ Quốc hội có ý kiến ví von, sự đổi mới này sẽ “làm nên lịch sử”. Quả thật nếu như trong đời sống hiện đại hiện nay, với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, việc cấp cho mỗi cá nhân một sổ hộ tịch không chỉ là ý tưởng mà thực sự là “lý tưởng” theo đánh giá của nhiều chuyên gia pháp luật.

Tuy nhiên, một lo ngại lớn được đặt ra đó là nếu như chủ trương nói trên được thông qua thì các giấy tờ hộ tịch của người dân hiện tại sẽ giải quyết thế nào?. Có cần phải cấp mới sổ hộ tịch cho người dân hay không?.

Giải tỏa những lo ngại này, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường khẳng định: Chỉ đặt ra việc cấp sổ cho những người sinh ra sau ngày Luật có hiệu lực, còn với 87 triệu dân số hiện tại, các loại giấy tờ hộ tịch vẫn giữ nguyên giá trị. Theo Bộ trưởng, quy định như vậy sẽ không làm xáo trộn trong đời sống.

Thực tế, nếu cấp mới Sổ hộ tịch cá nhân cho toàn bộ dân số hiện nay là công việc rất đồ sộ, tốn kém thời gian, công sức và tiền bạc, nhưng cũng rất nhiều rủi ro và khó khả thi.

Đặc biệt đối với những người cao tuổi, giấy tờ - kể cả bản sao - của họ không còn, sổ lưu trữ cũng không, như vậy không có căn cứ nào có thể cấp lại sổ với thông tin từ lúc mới ra đời. Do đó, việc cấp Sổ hộ tịch cá nhân cho tất cả hiện nay là công việc vô cùng phức tạp, thậm chí là không cần thiết.

Cũng có ý kiến cho rằng, nếu không cấp mới sổ hộ tịch cá nhân cho dân số hiện có thì nhà nước cũng rất khó quản lý, xã hội sẽ phát sinh thêm nhiều vấn đề khi tồn tại song song hai hệ thống sổ về hộ tịch. Đối với cá nhân, cùng đăng ký một sự kiện hộ tịch nhưng mỗi công dân lại có những giấy tờ, hồ sơ khác nhau, thực hiện theo những quy trình, thủ tục khác nhau... thời gian chuyển tiếp này sẽ kéo dài đến hết thế hệ những người sinh ra trước khi Luật này có hiệu lực.

Vì vậy, ý kiến này đề nghị để bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất trong quản lý thì những cá nhân đã đăng ký hộ tịch trước ngày Luật này có hiệu lực cũng phải được lập Sổ bộ hộ tịch và cấp Sổ hộ tịch cá nhân.

Khi dự án Luật hộ tịch được trình ra Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nhiều ý kiến đánh giá đây là sự đổi mới mang tính "đột phá"; tuy nhiên, cần làm rõ các vấn đề liên quan và xác định lộ trình cụ thể để có sự chuẩn bị thật tốt nếu dự luật được thông qua.

An Bình