Chuyện ít biết về số phận bi tráng của Quốc ca Việt Nam

“Chưa nói về chuyện có người tự nhận là đồng tác giả của Tiến quân ca, gần 70 năm kể từ khi ra đời, ca khúc đã không ít lần bị nhăm nhe thay thế hoặc sửa lời…”- nhà thơ, họa sĩ Văn Thao, con trai trưởng của cố nhạc sĩ Văn Cao nhớ lại.

Đích thân Bác Hồ chọn “Tiến quân ca” làm Quốc ca
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đích thân chọn Quốc ca cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào ngày 16/8/1945, trong dịp Đại hội Quốc dân đồng bào họp ở Tân Trào chuẩn bị cuộc tổng khởi nghĩa. Giữa 3 ca khúc: Tiến quân ca, Chiến sĩ Việt Minh (sau đổi thành chiến sĩ Việt Nam) của nhạc sĩ Văn Cao và ca khúc Diệt phát xít của Nguyễn Đình Thi; Bác Hồ đã chọn Tiến quân ca.

"Lá cờ đỏ sao vàng tung bay ở đâu, lời Quốc ca vang lên đến đó" (Ảnh tư liệu)


“Bác nói rằng, lời bài Diệt phát xít ngắn gọn, dễ hát, dễ phổ cập, tuy nhiên chế độ phát xít đã tan rã, nếu lấy bài Diệt phát xít làm quốc ca sẽ không hợp thời. Bác nói, bác thích bài Chiến sĩ Việt Minh nhất, đặc biệt là đoạn cuối:…Hận thù bao năm căm lòng đất nước tan tác /Xương máu đang khơi ngòi/Tiếng than nơi nơi/Tháng năm dần trôi/Thề phục quốc. Tiến lên Việt Nam!/Lập quyền dân. Tiến lên Việt Nam!... Nhưng Bác không chọn ca khúc này làm Quốc ca vì cho rằng lời dài, khó hát. Bác còn nói vui rằng, nếu chọn ca khúc này làm Quốc ca để hát chào cờ thì nhân dân…đứng mỏi chân. Theo Bác, đưa Tiến quân ca trở thành Quốc ca là phù hợp nhất. Ca khúc thể hiện được ý chí, khát vọng của dân tộc lại gắn gọn, dễ thuộc lời, đầy đủ về ý nghĩa, giai điệu lại hùng tráng…”, nhà thơ, họa sĩ Văn Thao kể.

Dù không được chọn làm Quốc ca nhưng sau đó, Diệt phát xít và Chiến sĩ Việt Minh đều được yêu thích và phổ biến rộng rãi trong công chúng.

Con trai trưởng của cố nhạc sĩ tài hoa Văn Cao vẫn còn nhớ sự xúc động thật sự xen lẫn niềm hạnh phúc trên gương mặt người cha của mình khi Tiến quân ca vang lên mọi ngóc ngách đường phố cùng lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới.

Ông nhớ lại, ngày 2/9/1945, ca khúc Tiến quân ca chính thức được cử hành trong ngày Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình bởi ban nhạc Giải phóng quân do nhạc sĩ Đinh Ngọc Liên chỉ huy. Trước ngày biểu diễn, cùng với nhạc sĩ Nguyễn Hữu Hiếu, nhạc sĩ Đinh Ngọc Liên trao đổi với Văn Cao thống nhất sửa hai chữ trong Tiến quân ca, cụ thể là rút ngắn độ dài của nốt rê đầu tiên ở chữ "Đoàn" và nốt mi ở giữa chữ "xác" giúp cho bản nhạc hào sảng hơn.

Từ khi được đích thân Bác Hồ chọn cho đến năm 1955, Quốc ca giữ nguyên lời của bài Tiến quân ca. Sau năm 1955, Quốc hội mời nhạc sĩ Văn Cao tham gia sửa chữa một số chỗ về phần lời và trở thành bài Quốc ca như hiện nay. Tuy nhiên, lúc sinh thời nhiều lần Văn Cao đã cảm thấy luyến tiếc vì một số chữ bị sửa đã làm vơi đi khí thế hào hùng của ca khúc.

“Văn Cao có khả năng tiên đoán, đi trước thời đại”
Nghệ sĩ Văn Thao cho biết, thuở nhỏ, nhiều lần ông được đấng sinh thành kể về hoàn cảnh ra đời ca khúc Quốc ca ngày nay. Nhạc sĩ Văn Cao đã sáng tác ca khúc này trên căn gác nhỏ ở phố Nguyễn Thượng Hiền vào khoảng tháng 10/1944. Trước đó, Văn Cao có gặp lại Vũ Quý, một cán bộ Việt Minh từng hoạt động tại Hải Phòng ở ga Hàng Cỏ. Khi rủ nhau đến quán cơm Văn Phú ở phố Lê Duẩn bây giờ, Vũ Quý đã khích lệ nhạc sĩ viết ca khúc khơi dậy lòng yêu nước cho thanh niên, học sinh…

Lá cờ đỏ sao vàng tung bay ở đâu, lời Quốc ca vang lên đến đó (Ảnh tư liệu)
Không chỉ dự cảm về thành công của Cách mạng, cố nhạc sĩ tài hoa còn khẳng định giá trị lịch sử đúng đắn của ca khúc và có niềm tin vào ca khúc được lòng dân yêu mến


Trong cuốn hồi ký Tại sao tôi viết Tiến quân ca, nhạc sĩ Văn Cao cũng đã kể rằng: “Tin từ Nam Định lên, cho biết mẹ tôi và các em tôi đang đói. Họ đang tìm mọi cách để sống qua ngày, như mọi người đang chờ đợi một cái chết thật chậm, tự ăn mình như ngọn nến. Tiếng kêu cứu của mẹ tôi, các em, các cháu tôi vọng cả căn gác, cả giấc ngủ chiều hôm. Tất cả đang chờ đợi tôi tìm cách giúp đỡ. Tôi chưa được cầm một khẩu súng, chưa được gia nhập đội vũ trang nào. Tôi chỉ đang làm một bài hát. Tôi chưa được biết chiến khu, chỉ biết những con đường ở phố Ga, đường Hàng Bông, đường Bờ Hồ theo thói quen tôi đi…”.

Chính hoàn cảnh đói khổ của người thân, của những sinh mạng leo lắt mà ông từng chứng kiến, cứ miên man như thế, một giai điệu trong ông bỗng dâng trào và hòa quyện cùng lời ca như bật ra:“Đoàn quân Việt Minh đi (sau này đổi là Đoàn quân Việt Nam đi)…

Cũng theo nhà thơ, họa sĩ Văn Thao, người cha của ông có khả năng tiên đoán, đi trước thời đại ngay từ khi đặt bút viết Tiến quân ca. Năm 1944, thời điểm đó chỉ có lá cờ búa liềm, mãi đến năm 1945- Cách mạng tháng 8 thành công ra đời Quốc dân đồng bào mới chọn lá cờ đỏ sao vàng làm Quốc kỳ. Vậy mà Văn Cao đã viết: “Đoàn quân Việt Minh đi/Sao vàng phấp phới/Dắt giống nòi quê hương qua nơi lầm than…”.

Không chỉ dự cảm về thành công của Cách mạng, cố nhạc sĩ tài hoa còn khẳng định giá trị lịch sử đúng đắn của ca khúc và có niềm tin vào ca khúc được lòng dân yêu mến. “Ông có lòng tin “đứa con tinh thần” của mình đã sống được gần 40 năm, nó đã khẳng định được sức sống, giá trị lịch sử của nó. Đã là lịch sử thì làm sao xóa được…”, Văn Thao nhớ lại lời khẳng định của người cha kính yêu ở những năm 80- khi lần đầu tiên Quốc ca đứng trước nguy cơ bị thay thế.

Số phận thăng trầm của tuyệt phẩm đi vào lòng dân

Nhìn lại ca khúc gắn liền với chiều dài lịch sử, tài sản tinh thần thiêng liêng của người cha quá cố; người con trai nhạc sĩ giờ cũng đã ở cái tuổi thất thập cổ lai hy trầm tư khi điểm lại những thăng trầm, sóng gió mà số phận Quốc ca từng trải qua.
“Chưa nói về chuyện có người tự nhận là đồng tác giả của Tiến quân ca, gần 70 năm kể từ khi ra đời, ca khúc đã trải qua nhiều biến cố thăng trầm, không ít lần bị nhăm nhe thay thế hoặc sửa lời…”, nghệ sĩ Văn Thao trầm tư.


Gần 70 năm kể từ khi ra đời, Quốc ca Việt Nam đã trải qua nhiều biến cố thăng trầm

Năm 1981, chính phủ Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam dự định thay đổi Quốc ca. Một cuộc thi được mở ra nhưng sau hơn một năm, cuộc thi này không được nhắc tới nữa và cũng không công bố kết quả. Nhớ lại, Văn Thao cho biết thời điểm đó cha của ông đã rất buồn khi “đứa con tinh thần” của mình bị phủ nhận…

“Không chỉ đến những năm 80, mà trước đó đã có cá nhân đề cập việc đổi Quốc ca với Bác Hồ. Bác đã nói, sao các chú lại bàn chuyện đổi Quốc ca ở đây? Lá cờ đỏ sao vàng tung bay ở đâu, lời Quốc ca vang lên đến đó. Nếu các chú muốn xóa lá cờ đỏ sao vàng, xóa cách mạng thì hãy tính tới chuyện đổi Quốc ca”, nhà thơ, họa sĩ Văn Thao nói.

Và gần đây nhất, ý kiến của một đại biểu quốc hội cho rằng cần sửa lại một số ca từ không còn phù hợp trong Quốc ca như “Đường vinh quang xây xác quân thù” lại làm dấy lên nhiều luồng ý kiến về việc có nên hay không nên sửa lời Quốc ca? Trước thông tin này, nhà thơ, họa sĩ Văn Thao cho biết đó chỉ là ý kiến của một cá nhân và gia đình ông không có ý kiến gì.

Con trai trưởng của tác giả ca khúc Quốc ca chỉ chia sẻ: “Đối với nhiều người thì Quốc ca đã đi vào lịch sử, đi vào lòng dân và là hồn của đất nước, mà đã là lịch sử thì không thể sửa hoặc thay đổi. Và lời Bác Hồ vẫn còn đó…”

Nguyễn Hằng

DanTri