Sự thật về cuộc đời Nữ Hoàng Sân Khấu Thanh NgaKỳ 1 – Người cha dượng tỏ t́nh, cầu hôn bằng đoàn cải lương và đĩa vọng cổ
Nghệ sĩ Thanh Nga với danh hiệu Nữ hoàng sân khấu là một hiện tượng đặc biệt, một ngôi sao nghệ thuật đặc biệt, một tượng đài lừng lững ngự trị ở ngôi Vương, khó có nghệ sĩ nào có thể vươn tới.
Thanh Nga đă có được cả ba yếu tố: thiên thời, địa lợi, nhân ḥa, được tạo hóa ban tặng tố chất bẩm sinh đặc biệt, kế thừa nhan sắc của mẹ, được sinh trưởng trong môi trường nghệ thuật của đoàn Thanh Minh, nơi hội tụ những nghệ sĩ tài danh một thời vàng son của sân khấu cải lương. Đặc biệt trong số những người vun quén, chăm chút cho tài năng của nghệ sĩ Thanh Nga ngay từ thưở nhỏ là cha dượng của cô, nghệ sĩ đa tài Năm Nghĩa. Chính tài năng của ông đă tạo dựng sân khấu Thanh Minh, làm bệ phóng cho Thanh Nga. Ngay cung cách ông chinh phục bà bầu Thơ, mẹ nghệ sĩ Thanh Nga cũng đă là câu chuyện thú vị, lăng mạn và nghệ thuật.
Nghệ sĩ Thanh Nga sinh ra trong gia đ́nh quyền quư, là con ông Hội đồng Quản hạt (tương tự như Chủ tịch Hội đồng Nhân dân tỉnh thời nay) tỉnh Tây Ninh Nguyễn Văn Lợi và bà Nguyễn Thị Thơ. Ông Lợi nhập quốc tịch Pháp nên các con đều mang tên Pháp và cả ba đều là nghệ sĩ. Người con cả là Albert Nguyễn Hữu Th́n, tức diễn viên Hữu Th́n của đoàn Thanh Minh Thanh Nga. Thanh Nga tên đầy đủ là Juliette Nguyễn Thị Nga, sanh ngày 31 tháng 7 năm 1942. Người em út là Michel Nguyễn, tác giả một tuồng cải lương duy nhất tựa là “Người đi trong ngơ tối”, từ trần năm 1970.
Cầu hôn bằng một đĩa vọng cổ và một gánh hát cải lương
Ông Lợi mất năm 1945, bà Thơ c̣n trẻ, có nhan sắc, được nhiều người theo đuổi nhưng vẫn sống khép kín và đến năm 1948 một cơ duyên tạo ra sự thay đổi bước ngoặt của gia đ́nh này. Soạn giả Kiên Giang, người cộng sự với đoàn cải lương Thanh Minh Thanh Nga từ những năm 50 của thế kỷ trước đến sau 1975, tiếp tục làm Phó đoàn, là người bạn thân thiết của nghệ sĩ Năm Nghĩa đă kể lại câu chuyện mối t́nh và cuộc chinh phục độc đáo của nghệ sĩ Năm Nghĩa với bà Thơ, mẹ nghệ sĩ Thanh Nga như sau: Nguyên có lần nghệ sĩ Năm Nghĩa theo đoàn cải lương của bầu Bảy Cao lưu diễn ở Tây Ninh, t́nh cờ gặp bà Thơ và bị tiếng sét ái t́nh đốn ngă. Nhưng với thân phận một kép hát (dù đă nổi danh), ông ngần ngại không bày tỏ hay có biểu hiện ǵ. Mặc khác, lối sống của bà Thơ vốn kín cổng cao tường nên không dễ dàng lui tới. Ông âm thầm sáng tác bài vọng cổ “Điên đảo v́ t́nh” trút hết nỗi ḷng của ḿnh. Chính ông thể hiện bài này rất thành công, được phát trên đài phát thanh và ghi thành đĩa. Ông đă mua một máy hát đĩa tặng cho người gác dan ở nhà bên cạnh nhà bà Thơ, nhờ người này mỗi ngày quay đĩa phát bài “Điên đảo v́ t́nh”, hướng loa vọng sang nhà bà Thơ. Sau đó, ông về quê ở Bạc Liêu lạy cha mẹ xin một ngàn giạ (khoảng hơn hai mươi tấn) lúa, bán lấy tiền làm vốn lập gánh hát do ông vừa làm bầu vừa làm nghệ sĩ. Địa điểm lưu diễn đầu tiên là xứ sở của bà Thơ. Sau những đêm diễn thành công, ông mặc đồ veston đường hoàng đến nhà bà Thơ để bày tỏ t́nh cảm và cầu hôn.
Với cách chinh phục quá ngọt ngào, điệu nghệ như thế th́ trái tim chai đá đến mấy cũng phải tan chảy. Họ đă kết hôn năm 1949 và đoàn cải lương Thanh Minh, mảnh đất màu mỡ nghệ thuật để tài năng Thanh Nga thăng hoa, ra đời từ đó. Hai ông bà rất tâm đầu ư hợp, sau đó đă có năm con, gồm ba trai hai gái là: Bảo Quốc, Chí B́nh, Ánh Đào, Ánh Mai và Chí Tiên. Anh em Thanh Nga được Năm Nghĩa xem như con ruột của ḿnh và chăm chút, vun bồi cho tài năng nghệ thuật của các con.
Người phát triển Dạ Cổ Hoài Lang thành Vọng cổ
Thế nhưng, Năm Nghĩa là ai, tài đến mức nào mà có thể d́u dắt Thanh Nga vào nghệ thật thành công đến vậy?
Ông là một trong những nghệ sĩ tiền phong đa tài, đóng góp rất lớn cho nghệ thuật cải lương. Bài vọng cổ, cái xương sống của tuồng cải lương ngày nay, xuất phát từ Dạ Cổ Hoài Lang qua nhiều chặng đường. Nghệ sĩ Năm Nghĩa là người đầu tiên phát triển bài Dạ Cổ Hoài Lang thành Vọng cổ, Ông tên thật là Lư Ḥa Nghĩa, sinh ra trong một gia đ́nh khá giả ở Bạc Liêu, nơi là cái nôi của đàn ca tài tử. Ông có năng khiếu cổ nhạc, được thiên phú một giọng ca rất mùi, rất trầm ấm, lại may mắn được sư Nguyệt Chiếu - một danh sư cổ nhạc dạy đờn ca tài tử. Năm Nghĩa thân thiết nhất với nhac sĩ Cao Văn Lầu (Sáu Lầu), tuy tuổi tác chênh lệch nhưng xem nhau như bạn. Năm Nghĩa rất tâm đắc bản Dạ cổ hoài lang nhưng mỗi câu lại ngắn qúa, ông muốn chuyển sang nhịp 8 (dài gấp đôi bản hiện hành lúc đó), chữ đờn nên thay đổi để cho mùi hơn. Một đêm tối trời của năm Giáp Tuất (1934), Năm Nghĩa đến ḥa tấu với Sáu Lầu say sưa, trời đă khuya mà vẫn không hay. Đêm đó trời mưa to gió lớn, Năm Nghĩa không về được phải ngủ lại nhà một người bạn cạnh nhà ông Sáu Lầu (v́ nhà ông Sáu quá chật). Năm Nghĩa cứ măi trằn trọc không ngủ được, ngoài trời mưa cứ rơi; lúc trời gần sáng bổng dưng tiếng chuông chùa Vĩnh Phước An gần đó vang lên như gợi ư rồi trong phút giây xuất thần, Năm Nghĩa đă sáng tác hai mươi câu ca cho bản Dạ Cổ nhịp 8. Do nguyên cớ này nên sau đó Năm Nghĩa đă đặt tên bài ca là “Văng vẳng tiếng chuông chùa”. Chính nhạc sĩ Cao Văn Lầu lúc sinh tiền đă xác nhận: “Nhạc phẩm căn bản nhịp đôi của tôi đă được chư nhạc sĩ tứ phương lần lần mở lơi ra nhịp 8, bắt đầu bằng lời ca “Văng vẳng tiếng chuông chùa” của nghệ sĩ Năm Nghiă”.
Năm 1938, bài “Văng vẳng tiếng chuông chùa” được thu vào dĩa Asia. Chỉ vài tháng sau khi dĩa phát hành, thính giả khắp nơi hoan nghênh nhiệt liệt, tiếng tăm của ông vang dội khắp nơi.
Theo học giả Vương Hồng Sển, bài “Văng vẳng tiếng chuông chùa” và giọng hát Năm Nghĩa hấp dẫn đến mức có một ông điền chủ ở Thiềng Đức (Vĩnh Long) bỏ vốn lập gánh hát, mời Năm Nghĩa làm kép để hằng ngày nghe Năm Nghĩa ca hát. Nhưng ông “bầu” nghiệp dư này không quen làm bầu nên chỉ diễn được vài nơi th́ ră gánh. Năm Nghĩa lại được ông bầu Nguyễn Ngọc Cương (thân phụ nghệ sĩ Kim Cương) mời về đoàn Phước Cương ở Mỹ Tho.Vở hát đầu tiên ông cộng tác cho đoàn Phước Cương là vở “Gươm vàng máu đỏ “năm 1938.
Ông bầu điệu nghệ, dạy nghề, đặt tuồng cho con diễn ngay từ tám tuổi
Khi chung sống với bà bầu Thơ, Năm Nghĩa vừa là bầu gánh hát, vừa là nghệ sĩ biểu diễn, soạn giả cải lương. Nghệ sĩ Út Trà Ôn lúc nổi tiếng trở thành Vua Vọng cổ, cũng nổi tiếng làm eo làm sách với các ông bầu v́ biết giọng ca ḿnh khó ai thay thế. Nhưng trên sân khấu đoàn Thanh Minh lúc Năm Nghĩa c̣n sống, nếu vắng Út Trà Ôn, Năm Nghĩa hát thay, khách vẫn xem chật rạp. Có lúc cùng một vai, hai người chia nhau hát luân phiên, mỗi người hát một đêm, khán giả vẫn ủng hộ nên ông Vua cũng co ṿi. Năm Nghĩa đă đưa đoàn Thanh Minh thành một đại bang hùng mạnh nhất Sài G̣n, quy tụ dàn nghệ sĩ ngôi sao, có đến sáu soạn giả thường trực, mỗi tháng đều có tuồng tích mới. Soạn giả Kiên Giang cho biết soạn giả của đoàn Thanh Minh được tôn trọng và đăi ngộ rất tốt. Soạn giả vừa hưởng lương tháng vừa hưởng tiền tác quyền từ 3 đến 6% doanh thu mỗi đêm diễn nên thu nhập rất khá. Có lúc Hà Triều, Hoa Phương không ở Sài G̣n mà ra Vũng Tàu thuê khách sạn vừa viết tuồng vừa nghỉ ngơi, tắm biển. Soạn giả chỉ viết tay trên giấy, đoàn có sẵn nhân viên đánh máy phục vụ cho soạn giả. Đoàn Thanh Minh đă làm được nhiều vệc quy củ mà các đoàn khác không theo kịp.
Chính ông Năm Nghĩa đă đề nghị với Hội Nghệ sĩ thành lập Tiểu ban soạn giả, để nâng cao chất lượng về việc sáng tác kịch bản, t́m hướng đi đúng đắn cho sân khấu cải lương. Bảo vệ bản quyền kịch bản là chuyện rất mới lạ, tiến bộ trong thời ấy.
Nghệ sĩ Bảo Quốc kể: “Bầu gánh ngày xưa v́ yêu nghề mà lập gánh hát, không có mộng làm giàu, nên không hưởng lợi một ḿnh mà chia đều cho mọi người, có khi phải chịu thiệt tḥi để giữ nghề, như giữ đạo vậy. Ba tôi ngày xưa là thầy giáo dạy học ở Bạc Liêu, bạn thân của ông Cao Văn Lầu, hai người hay đàn hát với nhau. C̣n má tôi buôn bán ở Tây Ninh. Đoàn Thanh Minh thành lập vào tiết Thanh Minh, khi chị Thanh Nga nổi danh, ba má tôi kết hợp đổi tên thành đoàn Thanh Minh – Thanh Nga. Nghề làm bầu cũng thăng trầm lắm. Ba má tôi luôn kư hợp đồng độc quyền với nghệ sĩ. Đoàn hơn năm mươi người, khi mở màn hát dù có vai hay không có vai cũng đều được lănh lương, có cơm ăn hai bữa trưa và chiều. Anh em hậu đài cũng được kư hợp đồng và được phục vụ ăn như diễn viên, lương của hậu đài được tính rất cao”.
Đối với Thanh Nga, ông vừa trực tiếp hướng dẫn nghệ thuật, vừa nhờ nhạc sĩ Út Trong - nhạc trưởng của đoàn Thanh Minh - kèm cặp bài bản cho cô ngay từ thời nhỏ, có đủ căn bản ứng dụng trên sân khấu. Về diển xuất, ông rước những nghệ sĩ bậc thầy về ca, diễn, như Năm Châu, Phùng Há, Thanh Loan, Kim Cúc, Ba Vân dạy cho Thanh Nga. Nhờ rèn luyện cho nhiều bài bản cổ nhạc, Thanh Nga mới tám tuổi đă được khán giả hoan nghênh nhiệt liệt khi diễn trên sân khấu. Với cách viết tuồng, soạn bài hát kiểu “đo ni đóng giày” (viết tuồng, bài hát theo chất giọng, tính cách của từng diển viên) đặc thù của cải lương Sài G̣n, Năm Nghĩa đă đặt hàng các soạn giả viết tuồng có những vai đào con như: “Phạm Công Cúc Hoa”, “Đồ Bàn di hận”, “Lửa hờn”,… để Thanh Nga biểu diễn làm quen với sân khấu từ khi mới tám tuổi. Tuồng Phạm Công Cúc Hoa đă cố ư nhấn nhá vào hai vai Nghi Xuân, Tấn Lực là hai đứa trẻ mẹ chết sớm, cha đi đánh giặc, phải ở nhà với mẹ kế, bị bạc đăi hành hạ phải bỏ nhà đi lang thang, ghé vào nhà ông ngoại là một viên ngoại giàu có nhưng bà ngoại không nhận ra lại xua đuổi… Trong vở tuồng đầy ngang trái bi thương này, giọng ca ngọt ngào và lối diễn tự nhiên của Thanh Nga trong vai Nghi Xuân đă lấy nước mắt của biết bao khán giả. Biệt hiệu “Thần đồng Thanh Nga” có từ giai đoạn này. Riêng Bảo Quốc, Năm Nghĩa sớm phát hiện vai phù hợp với anh là vai hài để chọc cười thiên hạ nên đă định hướng Bảo Quốc theo phong cách này ngay từ nhỏ.
Con trễ mười phút mẹ cắt vai, nghỉ hát phải trả lương cho cả đoàn
Không chỉ được người cha dượng nghệ sĩ đào tạo, Thanh Nga c̣n hạnh phúc khi có mẹ cũng là một bà bầu xuất chúng. Soạn giả Nguyễn Phương đă đánh giá rất cao bà bầu Thơ: “Từ giữa thập niên 1950 đến giữa thập niên 1980, có năm người bầu gánh hát đă làm cho sân khấu cải lương thật sự lớn mạnh để xứng đáng được ghi vào ḍng Văn học nghệ thuật của nước nhà, đó là bà Bầu Thơ đoàn hát Thanh Minh Thanh Nga, bà bầu Kim Chưởng đoàn Kim Chưởng, ông Bầu Long đoàn Kim Chung, ông bầu Xuân đoàn Dạ Lư Hương và bầu Thu An đoàn Hương Mùa Thu. Bà Bầu Nguyễn Thị Thơ, thân mẫu của cố nữ nghệ sĩ tài danh Thanh Nga là một người bầu tài giỏi và đắc nhân tâm nhất trong số những người bầu gánh hát mà tôi quen biết”.
Nghệ sĩ Bảo Quốc cũng tự hào kể về người mẹ của ḿnh: “Ba tôi mất sớm, người chịu trách nhiệm về kinh doanh chủ yếu là má tôi. Bà gồng gánh cả đoàn hát với một tư chất mạnh mẽ, rất có uy, khiến các nghệ sĩ lớn rất nể trọng. Tôi nhớ sáng sáng, chín giờ tập tuồng th́ tám giờ bà già đă ngồi trên bộ ván, miệng nhai trầu bỏm bẻm. Đào kép nào đến trễ đều toát mồ hôi hột trước sắc diện của bà”
Bà có vai tṛ quyết định trong việc Thanh Nga đoạt giải Thanh Tâm mùa giải đầu tiên năm mới mười sáu tuổi. Lúc ấy, đoàn Thanh Minh dựng vở “Người vợ không bao giờ cưới”, nói về mối t́nh trong trắng cao thượng của cô sơn nữ Phà Ca với anh con trai kinh thành Mộng Long bị tan vỡ do cha của Mộng Long chạy theo tham vọng, quyền lực, ép anh phải cưới con gái của một sứ quân ḍng tộc quyền thế để liên minh lực lượng. Vở được viết bằng ngôn ngữ trau chuốt, ngọt ngào, đậm chất thơ như câu “Đói ḷng ăn nửa trái sim, Uống lưng bát nước đi t́m người thương”. Soạn giả Kiên Giang cũng phối hợp với họa sĩ thiết kế tạo ra khung cảnh sân khấu thành núi rừng thơ mộng, có chiếc cầu dây vắt ngang qua sân khấu. Vai diển, bài hát cũng rất thích hợp với Thanh Nga. Thế nhưng với cái tựa “Người vợ không bao giờ cưới” và số phận buồn tủi cùa nhân vật Phà Ca, nhiều người đă bàn ra là không nên để Thanh Nga mới mười sáu tuổi, lần đầu làm đào chánh lại nhận vai xui xẻo như vậy. Nhưng cân nhắc về tương lai nghệ thuật của con, chính bà bầu Thơ đă quyết định cho Thanh Nga đóng vai này và quả thực, Thanh Nga trong vai sơn nữ Phà Ca đă chinh phục ḷng người. Câu hát “Ngày mai đám cưới người ta, Tại sao sơn nữ Phà Ca lại buồn?” đă đi vào ḷng khán giả bao thế hệ. Chỉ một câu nói xuất thần của Thanh Nga trả lời khi Mộng Long báo tin “Ngày mai anh có vợ, Phà Ca có buồn không?” đă làm tốn bao giấy mực của các cây bút kịch trường hết lời khen tặng.
Bà Bầu Thơ c̣n đầu tư cho Thanh Nga nhiều vai diễn khác. Soạn giả Viễn Châu đă kể khi ông đă thành danh trong nghề viết “đo ni đóng giày” th́ được bà Thơ mời về viết độc quyền cho đoàn, mà chủ yếu là cho vai diển của Thanh Nga: “Tiếng lành đồn xa, lại có thêm sự cộng hưởng từ lời giới thiệu uy tín của anh Năm Châu và chị Kim Cúc, tôi được “bà bầu của các ông bà bầu” Nguyễn Thị Thơ - thân mẫu của cố Nghệ sĩ ưu tú Thanh Nga và danh hài Bảo Quốc - mời về viết tuồng cho Đoàn Thanh Minh - Thanh Nga. Bầu Thơ là người trọng dụng soạn giả, chủ trương trả lương tháng để anh em yên tâm. Lúc này, tôi đă viết các tuồng mà số lượng vé bán được xem là kỷ lục: “Người yêu của hoàng thượng”, “Yêu nữ thần”, “Thiên thần trên thiết mă”, “Người nữ cứu thương”, “T́nh nở Đào hoa thôn”, “Kiếp hoa tàn”…Khi tôi về đoàn, để tạo cú đột phá cho Thanh Nga sau khi cô đă đoạt huy chương vàng giải Thanh Tâm năm 1958, bà bầu Thơ đă đặt hàng tôi phải viết các kịch bản lăng xê con gái bà. V́ thế, tôi đă sáng tác “Hoa Mộc Lan”, “Chuyện t́nh Hàn Mạc Tử”…”
Đầu tư chăm chút nhưng bà bầu Thơ không hề dễ dăi. Sinh thời, bà có câu nói nổi tiếng: “Trong nghề này đứa nào giỏi th́ được, không th́ thôi. Lập gánh không phải là để lăng xê con cháu!”. Ngay với Thanh Nga cũng vậy, bà quản lư như một diễn viên b́nh thường khác, chỉ cần đi tập tuồng trễ mười phút là bà đă cắt vai, khiến Thanh Nga sợ xanh mặt. Có lần “nhơng nhẽo” sao đó, bà kêu Mộng Tuyền vô thay vai liền. Sau này, khi đă thành danh và có chồng, Thanh Nga và Thanh Sang giận nhau, nhờ chồng qua nói với bà là “bị bệnh” không hát được. Bà nhỏ nhẹ : “Thôi được rồi, má sẽ trả vé lại khán giả, c̣n vợ chồng tụi bây phát lương cho anh em đi, v́ nghỉ một đêm người ta bị mất lương, tội nghiệp”. Vợ chồng Thanh Nga hết hồn, v́ phát lương cho cả trăm người, đâu phải chuyện đùa.
Bảo Quốc từng “nếm mùi” v́ tội đi trễ. Đêm hát vở “Hoa Mộc Lan”, anh mê đá banh ở Trảng Bàng, xe lại bị lún śnh về không kịp. 7g 30 tối mở màn, th́ 7g bà đă bắt ghế ngồi ngay cửa pḥng hoá trang. Bảo Quốc rét run, trốn bà, đành liều đi cửa trước với nguyên bộ dạng quần tà lỏn, mặt mày lấm lem, khán giả được một phen chỉ trỏ, cười rần rần. Bà không thèm xử con, để cho khán giả xử, Bảo Quốc bị quê một trận nhớ đời; và không kịp ăn uống ǵ, chỉ tắm và hoá trang thiệt lẹ lên hát, v́ không bao giờ bà mở màn trễ dù năm phút. Chính sự nghiêm khắc quyết liệt đó đă góp phần rèn giũa, thúc đầy cả Thanh Nga, Bảo Quốc luôn vươn tới đỉnh cao mà không ngủ quên trong chiến thắng.
Mặt khác, số phận cũng không cho phép họ ngủ quên trên chiến thắng mà đặt ra những thử thách nghiệt ngă. Sau khi Thanh Nga đoạt giải Thanh Tâm, đoàn hát càng được sự ái mộ của mọi người, càng ngày càng có uy tín, đào kép càng nhiều, doanh thu càng cao, danh tiếng càng lớn … Nhưng tiếc thay, đêm 05 -12 - 1959 khi đoàn Thanh Minh đang diễn vở “Người vợ không bao giờ cưới” của soạn giả Kiên Giang th́ nghệ sĩ Năm Nghĩa từ trần sau một cơn bạo bệnh. Cái chết của ông không chỉ là nỗi đau thương tê tái của bà bầu Thơ, của Thanh Nga, Bảo Quốc và bốn người con nhỏ ; mà c̣n là sự mất mát lớn lao của sân khấu Cải lương miền Nam.
Đối với đoàn Thanh Minh, cùng lúc với sự ra đi của nghệ sĩ Năm Nghĩa lại phải mất thêm nghệ sĩ trụ cột, Vua Vọng cổ Út Trà Ôn đă chuyển sang đoàn Thủ Đô mới thành lập. Đoàn Thủ Đô là đối thủ cạnh tranh trực tiếp với tiềm lực dồi dào về tài chánh, đội ngũ nghệ sĩ hùng hậu và đường lối quảng bá mới mẻ, táo bạo của ông bầu Ba Bản, một chủ hảng dĩa hát Hoành Sơn giàu tiền bạc, nhiều kinh nghiệm. Cô đào Thanh Nga mới mười sáu tuổi phải trở thành cột trụ lẻ loi của đoàn và bà bầu Thơ góa phụ, lần đầu làm quản lư, phải đối đầu với đối thủ mạnh quá tầm.
Chú thích ảnh:
Nghệ sĩ Năm Nghĩa (giữa) trong một vở diễn. Ảnh website CLVN
Nghệ sĩ Thanh Nga thời niên thiếu. Ảnh tư liệu nghệ sĩ Viễn Châu
Gia đ́nh nghệ sĩ Thanh Nga
Soạn giả Kiên Giang, người gắn bó với Đoàn Thanh Minh Thanh Nga từ buổi đầu đến ngày ngừng hoạt động.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
