Tiếng Anh là ngôn ngữ quốc tế được dùng làm cầu nối ngôn ngữ giữa các quốc gia. Nhưng gần đây lại có luồng dư luận nổi lên khi giáo dục VN sẽ cho tiếng Hán vào trong giáo dục. Việc này sẽ là gánh nặng lớn đối với các cô bé cậu bé khi c̣n ngồi trên ghế nhà trường.
Tại sao học sinh cần phải học chữ Hán?
Đó là tiêu đề của Hội thảo về vai tṛ của Hán Nôm trong văn hóa đương đại diễn ra hôm 27 tháng Tám, PGS-TS Đoàn Lê Giang hiện đang giảng dạy tại Đại học Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia thành phố HCM cho rằng, muốn dùng tiếng Việt một cách trong sáng th́ học sinh phải học chữ Hán. Từ đó ông kết luận cần phải đưa chữ Hán Nôm vào dạy học sớm cho học sinh.
Khi tin này được báo chí loan tải, một làn sóng tranh luận lư thú xảy ra trên mạng xă hội và ngay cả tại các nơi mà người ta thường gặp gỡ nhau ngoài đời giữa những người quan tâm. Phải nói ngay rằng những người phản đối đầu tiên đa số nh́n chữ Hán và Trung Quốc hiện đại là một. Khuôn mặt chữ Hán có h́nh dạng Biển Đông và những ức chế đối với người Việt trong ṿng vài mươi năm qua, kể từ khi chiến tranh biên giới 1979 bắt đầu.
Ám ảnh ấy đă dấy lên những tranh luận giữa một bên là văn hóa và một bên là chính trị. Nhiều người thừa nhận rằng ḿnh không ghét chữ Hán nhưng hành động không thể chấp nhận của Trung Quốc khiến cái ghét ấy lây lan tới từng con chữ vuông vắn mà họ đă quen nh́n trong bao nhiêu năm qua. Cũng có người tuy ghét Trung Quốc nhưng cho rằng càng ghét càng phải học tiếng lẫn chữ của họ để đối phó khi cần thiết.
Những cái ghét thuần về cảm tính ấy đă ảnh hưởng không ít tới suy nghĩ của nhiều người, nhất là những ai xem vấn đề Biển Đông đang có nguy cơ mất trắng vào tay Trung Quốc.
Ư kiến chuyên gia
Trong tư cách một nhà nghiên cứu Hán Nôm, Giáo sư Tiến sĩ Ngô Đức Thọ, nguyên Trưởng ban Văn học của Viện Nghiên cứu Hán Nôm nhận xét:
“Trong đời sống hiện nay tiếng Hán Việt, di sản Hán Nôm của chúng ta ngoài di sản bằng văn hóa chữ viết, sách vở thư tịch c̣n một di sản mà chúng ta đang nói với nhau hàng ngày trong đó có những âm Hán, tiếng Hán, chữ Hán. Ví dụ như Cộng ḥa Xă hội Chủ nghĩa Việt Nam đă có 70-80% tiếng Hán do đó việc không học tiếng Hán là rất thiệt tḥi.
Ngay như việc giữ ǵn sự trong sáng th́ hồi trước ta đă làm rồi, thí dụ như nữ du kích th́ dịch ra thành cô du kích gái! Cái cách hiện đại hóa đó không thành công mà phải từ từ, cái ǵ giữ ǵn được th́ giữ ǵn chứ c̣n chủ trương dạy học Hán Nôm th́ tôi bỏ phiếu ủng hộ ngay.”
Giáo sư Trần Đ́nh Sử, nhà lư luận phê b́nh, nhà khoa học hàn lâm, và cũng là Nhà giáo Nhân Dân cho biết ư kiến của ông về việc học chữ Hán:
“Trong t́nh huống giáo dục hiện nay, nhiều người cố t́m nhiều giải pháp bởi vậy có những đề xuất rất là khác. Riêng tôi, việc học chữ Hán hay học Trung văn ở Việt Nam tôi cho rằng truyền thống th́ chữ Hán đă từng là một văn tự được dùng trong quan phương cũng như trong giáo dục suốt 10 thế kỷ trước và đă có một kho Hán Nôm đă thể hiện di sản văn hóa đó. Đồng thời chữ Hán cũng do quá tŕnh giao lưu giữa tiếng Hán và tiếng Việt như vậy thành phần chữ Hán trong tiếng Việt có tỷ lệ rất cao. Nhiều người tính toán tuy chưa thật chính xác nhưng có thể nói 60 đến 80% vốn từ trong tiếng Việt là có nguồn gốc trong chữ Hán do đó nhiều người cho rằng nếu biết chữ Hán th́ chúng ta hiểu được tiếng Việt một cách sâu sắc hơn, về mặt khoa học người ta kết luận như thế.”
Với cái nh́n của một chủ nhiệm khoa Viết văn Báo chí, PGS-TS Ngô Văn Giá quan tâm đến sự thiếu tiếp cận chữ Hán đă và đang làm cho sinh viên có những khó khăn trong việc học và t́m hiểu Hán văn trong hoàn cảnh hiện nay, khi mà ngay cả Thư viện quốc gia cũng không đủ tài liệu cho sinh viên nghiên cứu:
“Tôi cũng đă đọc bài của ông Đoàn Lê Giang rồi, tôi nghĩ rằng có hai ư tôi ủng hộ ông Đoàn Lê Giang. Thứ nhất Việt Nam ḿnh có ḍng chảy văn hóa mà di sản và truyền thống rất mạnh mẽ trong đó có các văn tự chữ Hán và chữ Nôm, học lại chữ Hán để chúng ta tiếp nhận trở lại. Sau khi chúng ta tiếp nhận nền giáo dục cách mạng sau năm 45 th́ hầu như là bỏ chữ Hán và chỉ c̣n đào tạo cho chuyên ngành thôi, v́ vậy toàn bộ hệ cơ bản phần lớn sau năm 45 không có ch́a khóa để mở cánh cửa văn hóa của quá khứ và bây giờ khôi phục lại th́ tôi nghĩ rất cần. Nó là phương tiện quan trọng cho vẻ đẹp văn hóa, cho quá khứ dân tộc và như vậy là làm giàu cho hiện đại, làm giàu cho hôm nay.
Thứ hai, đối với công việc giảng dạy văn học th́ bây giờ phần lớn học tṛ nhầm lẫn từ mà trong đó hệ thống từ Hán Việt bị nhầm lẫn rất nhiều. Đấy là chưa nói từ Hán Việt nếu hiểu tận ngọn ngành th́ nó c̣n nhiều lớp nghĩa nữa.
Chiều sâu văn hóa trong lớp từ Hán Việt hiện nay có một cản trở rất lớn đó là học sinh không biết dùng và không hiểu từ Hán Việt. Không hiểu một cách sâu xa nên việc tiếp cận và hiểu được ư nghĩa của các tác phẩm văn học trung đại rất khó khăn do không hiểu được hết. Mà không hiểu được hết th́ không thể nào yêu và có thái độ trân trọng đối với di sản văn học quá khứ được. V́ vậy học tiếng Hán ở mức độ nhất định tôi nghĩ là cần thiết.”
Tuy nhiên ư kiến về việc học chữ Hán để tiếng Việt trong sáng hơn có thể bị bắt bẻ, nhất là các trí thức không chuyên về Hán Nôm, dịch giả Phạm Nguyên Trường là một trong rất nhiều trí thức như thế đưa ra nhận xét:
“Có một số người nói phải biết chữ Hán mới thành thạo tiếng Việt th́ tôi cho rằng không được chính xác tại v́ chúng ta có thể học tiếng Việt bằng cách tra tự điển và nhờ vào đọc sách. Tôi chẳng biết một từ chữ Hán nào nhưng vẫn thấy ḿnh biết khá tiếng Việt chứ không phải cần tới tiếng Hán mới thạo tiếng Việt. Thứ hai là ngôn ngữ nó phải thay đổi. Trật tự tự phát nó thay đổi liên tục, lúc này từ này nó có thể có ư nghĩa này nhưng mà hai ba chục hay một trăm năm nữa nó có thể có nghĩa hoàn toàn khác.
Nếu bám vào ư nghĩa bây giờ mà bắt người sau vài trăm năm nữa phải hiểu như bây giờ th́ sẽ bị cô lập, không thể hiểu được. Một việc nữa là chữ Hán rất khó, phải nhớ bằng cách học thường xuyên nhưng chữ Hán bây giờ ít khi được dùng, chỉ khi vào trong chùa hay danh lam thắng cảnh nào đó ta mới thấy một vài chữ Hán thành ra một ngày chả đọc được bao nhiêu nên nếu có học chỉ mất thời giờ chứ không thể nhớ được. C̣n một điều nữa, hiện nay học sinh các cháu đă quá tải rồi bây giờ lại bắt các cháu học thêm th́ mất thời giờ mà lại làm khổ cho các cháu.”
Khó khăn
Khuôn mặt văn hóa thể hiện qua chữ Hán là điều khó phủ nhận v́ Việt Nam đă chịu ảnh hưởng một cách sâu đậm từ hàng ngàn năm qua. Tuy nhiên cách mà các nhà Hán Nôm muốn đem chữ Hán ngay vào trường học gặp phải sự tranh luận gay gắt về hiện trạng giáo dục Việt Nam với h́nh dạng vừa thiếu vừa dư mà các nhà hoạch định chính sách giáo dục vẫn đang đau đầu t́m lối thoát.
Dư là quá nhiều môn học đè nặng trên vai học sinh và thiếu là phương tiện, thầy cô và ngay cả sách giáo khoa cũng chưa có khả năng lấp đầy kiến thức cần thiết và khả tín cho học sinh.
Góp ư kiến cho vấn đề dạy và học chữ Hán nếu thực hiện ngay vào lúc này, Giáo sư Tiến sĩ Ngô Đức Thọ nhận xét:
“Xét những điều kiện hiện nay th́ không có người làm. Trước mắt trong tương lai gần không thể có người. Thứ hai là nếu nói có yêu cầu th́ thực sự cũng chưa phải là cần thiết. Thanh niên họ cũng có thể c̣n có nhiều điều tâm đắc khác mà ḿnh không thể uốn nắn được v́ bây giờ là xă hội tự do.
Làm ǵ đă có thầy mà dạy? Nếu đặt ra một chương tŕnh dạy th́ cũng bôi bác là v́ thầy dạy và tṛ học như học vẹt không có giá trị ǵ cả. Người dạy không có rồi in ấn giáo tŕnh rất khó khăn, ngay cả dạy tiếng Anh phổ thông như thế chúng ta cũng không làm được. Nếu mà dạy được th́ rất tốt nhưng có điều rằng cơ sở vật chất tức là thầy giáo chúng ta c̣n thiếu rất nhiều lấy đâu ra mà dạy. Giảng dạy th́ sinh ra biên chế mà dạy th́ bao nhiêu năm?”
Để thuyết phục về dự án dạy tiếng Hán trong nhà trường, PGS-TS Hà Minh đề nghị rằng các nhà biên soạn có thể tham khảo những từ có tần số xuất hiện nhiều để làm sao sau khi học hết Trung học cơ sở th́ học sinh biết được khoảng 1.500 từ. Hết Trung học phổ thông th́ học sinh sẽ biết thêm khoảng 1.000 từ nữa.
Nhà giáo Nhân Dân Trần Đ́nh Sử, chia sẻ kinh nghiệm của ông qua đề xuất này:
“Đề xuất đó tôi nghĩ rằng rất khó bởi v́ nếu học một hay vài ngàn từ th́ không đủ sức đọc được những câu đối ở các đ́nh chùa. Không nổi đâu, v́ những nơi đó không chỉ là những cụm từ mà nó c̣n là văn hóa một thời đă qua làm sao hiểu theo từ được. Nếu dùng giải pháp đó th́ tôi nghĩ học ít th́ không được mà học nhiều th́ hiện nay thời giờ không thể đảm bảo cho học nhiều được. Bởi v́ hiện nay ngay cả việc học ngoại ngữ trong nhà trường Việt Nam th́ thời lượng học tiếng Anh được xem là nhiều ở trung học cũng như đại học mà các em tốt nghiệp ra trường vẫn không thể sử dụng tiếng Anh vậy th́ học một ít chữ Hán làm sao có ư nghĩa được, đấy là điều cần phải suy nghĩ.”
Ngôn ngữ nào cũng có mặt lợi của nó khi được mang đến từ một nước khác. Bên cạnh sự trao đổi về văn hóa, người dân c̣n nhận được mối lợi từ kinh tế, kỹ thuật và những nguồn lợi không h́nh dáng khác. Dị ứng với ngôn ngữ từ thành kiến chủng tộc hay tự kỷ quốc gia là mối hại tiềm ẩn ngay cho chính ḿnh v́ bản thân một ngôn ngữ chúng luôn vẫn là chúng bất kể người ta có hoan hô hay chống đối.
Sách vở dù từng bị đốt như Tần Thủy Hoàng đă làm vẫn không tiêu diệt được tiếng Hán. Câu chữ tuyên truyền về các đế quốc tàn ác dă man vẫn không làm cho tiếng Anh tiếng Pháp bị tẩy chay v́ ghét bỏ, v́ vậy tiếng Hán đối với dân tộc Việt Nam từ ngàn xưa kể cả khi ngậm đắng nuốt cay v́ bị giặc Tàu xâm lấn th́ các nhà nho yêu nước vẫn cặm cụi viết xuống những câu chống quân xâm lược bằng chính thứ chữ của chúng: chữ Hán.
