V́ sao con gái đẻ lại không được mang họ cha? Liệu đây có phải là một vấn đề "trọng nam khinh nữ" của người dân nơi đây? Chúng ta hăy cùng t́m hiểu tại một nơi ở ngoại thành Hà Nội, con gái ruột mà cứ ngỡ là con nuôi v́ không mang họ cha.
Con gái không mang họ cha
Nơi mà chúng tôi muốn nói đến là xă Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, Hà Nội. Tục lệ này bắt nguồn từ đâu? Tại sao con gái sinh ra lại không mang họ cha đẻ?
Đến đầu làng, tôi t́m vào một quán nước ngồi nghỉ. Chọn cho ḿnh được chỗ ngồi ổn định, tôi hỏi chủ quán: Ở địa phương ḿnh có tục lệ con gái không mang họ cha đẻ đúng không ạ? Bà chủ quán đáp: Đúng rồi cháu. Tục lệ này đă có lâu chưa và hiện tại c̣n thực hiện không ạ? Tôi hỏi tiếp.
Bà chủ quán đáp kiểu nhát gừng: Không biết. Đến nay, gần như đă bỏ tục lệ này rồi. Uống hết nửa cốc trà đá, bà nói tiếp: Tôi sinh ra cũng không mang họ cha tôi và ba đứa con gái tôi khi sinh ra cũng không mang họ nhà chồng tôi.
Khi đề cập đến vấn đề này, cụ Nguyễn Đức Tư, thủ từ đ́nh làng xă Sơn Đồng tỏ ra khá băn khoăn. Theo cụ Tư, tục lệ con gái không mang họ cha đẻ của ḍng họ Nguyễn đă có từ rất lâu, từ khi ông sinh ra đă có tục lệ này và cứ thế thực hiện. Gia phả của các ḍng họ Nguyễn cũng không nhắc đến.
“Cụ thân sinh ra tôi kể lại, tục lệ này đă có từ rất lâu rồi, từ khi chúng tôi sinh ra đă có tục lệ này và cứ thực hiện thế thôi. Khi tôi thắc mắc với cha mẹ về việc những bạn gái cùng trang lứa sao lại mang họ khác cha đẻ th́ tôi chỉ nhận được những cái lắc đầu từ họ”, cụ Tư nhớ lại.
Đến nay, cụ Tư cũng chưa nắm rơ được tục lệ bắt nguồn từ đâu, chỉ biết rằng con trai sinh ra vẫn phải mang họ cha và con gái sinh ra không được mang họ cha đẻ.
Cụ Tư kể: Đến nay, xă Sơn Đồng có hơn 20 ḍng họ Nguyễn như: Nguyễn Bá, Nguyễn Văn, Nguyễn Trí, Nguyễn Viết… Cả xă, ḍng họ Nguyễn chiếm 70 - 80%, c̣n lại là họ Trần, họ Duy, họ Hoàng.
Vừa rót nước mời chúng tôi, cụ Tư vừa lấy dẫn chứng, nếu ḍng họ Nguyễn Bá th́ con gái sinh ra phải lấy họ Bá Thị hay ḍng họ Nguyễn Văn th́ con gái phải mang họ Văn Thị, không được đặt trái với tục lệ làng.
V́ vậy, con gái ở xă Sơn Đồng có những họ rất đặc biệt như: Văn Thị Trang, Bá Thị Huyền hay Trí Thị Như… Cụ Tư lư giải thêm, chữ Nguyễn đứng đầu không phải họ chính của các cô gái trong làng mà họ Văn, họ Bá, họ Trí mới là họ chính của các cô gái đó.
Cũng chính từ đó, con gái ở làng này khi xin việc làm ở xa hay đi học nơi khác, người ta cứ ngỡ người phụ nữ này là con nuôi trong gia đ́nh. Và, gặp không ít khó khăn, bất cập khi làm hồ sơ xin việc hay đi học.
Cụ Tư bảo: Ở đây, một gia đ́nh có 3 - 4 họ khác nhau là chuyện b́nh thường. Bởi, cha mang một họ, mẹ mang một họ và con gái gia đ́nh đó mang một họ.
“Không nói đâu xa, gia đ́nh tôi cũng có 5 cô con gái, tất cả đều không mang họ tôi mà phải lấy tên đệm của tôi để làm họ, cả 5 đứa mang họ Đức Thị. Vậy là gia đ́nh tôi cũng có 3 họ rồi”, cụ Tư cho hay.
Nói về 5 cô con gái có họ khác với ḿnh, cụ Tư ngán ngẩm: Bốn đứa đầu không đi làm xa nên không gặp rắc rối ǵ nhưng đứa út lúc mới nhập học Đại học gặp không ít khó khăn, cuối cùng tôi phải lên UBND xă xin chuyển lại về họ Nguyễn Đức giống tôi cho dễ nhập học. Và, sau này 4 đứa c̣n lại cũng chuyển về luôn họ cha.
Bỏ dần tục lệ
Hiện tại, việc đặt họ cho con gái đă chuẩn chỉ, không c̣n theo tục lệ làng
Ông Nguyễn Viết Hùng, Phó Chủ tịch UBND xă Sơn Đồng xác nhận, tục lệ con gái không mang họ cha đẻ là có thật, đă có từ lâu đời và chỉ có ḍng họ Nguyễn mới có tục lệ này. Nhưng từ năm 1990 trở về đây, những gia đ́nh theo họ Nguyễn đă bỏ dần tục lệ này và đến nay không c̣n bắt buộc con gái phải lấy tên đệm của cha đẻ làm họ.
“Thực hiện theo quy định mới của Nhà nước, từ năm 1990 trở về đây, chúng tôi đă hướng dẫn các bậc phụ huynh nên cải tiến dần tục lệ. Và một phần cha mẹ cũng muốn con cái có tên hay, tên đẹp, mĩ miều nên cũng dần thay đổi tục lệ của làng, đặt tên con gái rất chuẩn chỉ, theo quy định của Nhà nước”, ông Hùng cho hay.
Ông Hùng bảo: Để vừa giữ được tục lệ làng, vừa thực hiện đúng quy định của Nhà nước, nhiều gia đ́nh đă đặt họ cho con gái đúng họ cha đẻ, ví dụ như: họ Nguyễn Bá th́ đặt là Nguyễn Bá Thị hay họ Nguyễn Viết là Nguyễn Viết Thị… Đặt như vậy, mọi người vẫn phân biệt được rơ ràng là cô con gái đó thuộc chi nào của họ Nguyễn và phân biệt được đó là con cái nhà ai.
Nhưng, theo ông Hùng có một bất cập là nếu đặt tên như thế sẽ rất dài, khi làm giấy khai sinh, hộ tịch hay một số giấy tờ khác rất khó khăn, bởi một số hồ sơ có ḍng khai “họ và tên” rất ngắn.
“Các bậc phụ huynh có quyền đặt tên cho con cái họ, không ai cấm được, nhưng tên dài quá gây khó khăn cho việc nhập tên vào giấy khai sinh, hộ tịch hay sau này đến tuổi đi làm thẻ căn cước cũng vậy. Ví dụ: Nguyễn Đức Thị Mai Trang, có tới 5 chữ, nếu làm thẻ căn cước rất khó khăn cho cán bộ”, ông Hùng bộc bạch.
Tôi hỏi: Việc con gái không mang họ cha có phải là trọng nam khinh nữ không? Ông Hùng khẳng định: Chuyện đó là sai sự thật, việc lấy tên đệm của bố đặt làm họ cho con gái một phần là để phân biệt các chi, nhằm giúp cho mọi người biết đó là thuộc con gái của ḍng họ nào.
“Ngày xưa, các cụ phân chia như thế để phân biệt các chi, phái trong ḍng họ Nguyễn. Ví dụ, Nguyễn Viết ở một khu, Nguyễn Đức ở một khu khác… Mỗi họ có một nhà thờ và ở xung quanh nhà thờ họ đó”, ông Hùng cho hay.
Ông Hùng nói tiếp, việc lấy tên đệm của cha đẻ để làm họ cho con gái của các cụ ngày xưa cũng có cái hay, chính bản thân tôi cũng thấy cái hay, tiện ích trong việc quản lư nhân khẩu. Bởi, nếu họ Viết Thị, chúng tôi biết Viết Thị ở khu vực nào, Bá Thị ở khu vực nào, cứ thế bám quanh khu vực thờ đó, t́m sẽ ra.
Chia sẻ với chúng tôi, cán bộ pḥng Tư pháp, Hộ tịch xă Sơn Đồng cho biết, chính quyền địa phương đă hướng dẫn cho các bậc phụ huynh nên đặt họ theo quy định của Nhà nước, không được lấy tên đệm của cha làm họ cho con gái.
“Để vừa giữ được tục lệ của làng, vừa thực hiện đúng quy định của Nhà nước, chúng tôi đă hướng dẫn đặt con gái là Nguyễn Trí Thị hoặc Nguyễn Đức Thị, như vậy là tốt nhất.
Hiện tại, các cháu gái từ cấp 1 đến cấp 3 đă được chính quyền địa phương thay đổi về họ cha đẻ, không c̣n trường hợp nào lấy tên đệm của cha làm họ. C̣n đối với các chị em phụ nữ lớn tuổi đang mang họ khác cha, nếu muốn đi làm xa hay có vấn đề ǵ liên quan đến giấy tờ, chúng tôi vẫn tạo điều kiện bằng cách viết giấy xác nhận”, vị này cho hay.
