Kỳ giông Mexico khiến nhiều người ngỡ ngàng với khả năng đặc biệt. Nó có thể tự hồi phục lại chiếc chân đă mất. Tuy nhiên, loài kỳ nhông này đang đứng trước nguy cơ bị đe dọa.
Kỳ giông Mexico là sinh vật rất độc đáo, với khả năng tái tạo như người hành tinh Namek trong bộ truyện "7 viên ngọc rồng". Đó là, khi bị đứt chân, đuôi hay... một phần của tim, kỳ giông sẽ tái tạo lại ngay mà c̣n không để lại sẹo!
Dù vậy, loài này không bất tử. Từ lâu nó đă là... một món ăn ngon! Thế nhưng, điều đáng nói hơn cả là môi trường sống của nó đang bị đe dọa rất nghiêm trọng.
Kỳ giông axolotl: sinh vật biểu trưng của Mexico
Kỳ giông Mexico (tên tiếng Anh: axolotl) là loài sinh vật đặc hữu của Mexico - nghĩa là ngoài đất nước này th́ bạn không thể t́m thấy chúng ở đâu khác.
Truyện cổ Mexico kể rằng, vào thế kỉ 13, người Aztec đă đến hồ Texcoco và xây dựng một thành phố nổi giữa ḷng hồ. Loài kỳ giông cũng kéo tới sống ở vùng nước liền kề vô cùng b́nh yên.
Cái tên "axolotl" của nó bắt nguồn từ vị thần "Xolotl" của người Aztec. Nghe kể vị thần này đă biến thành con kỳ giông để giữ mạng sống trong một lần nguy cấp.
Ngày nay, v́ rất dễ sinh sản trong bể thủy sinh nên kỳ giông được nuôi làm cảnh tại nhiều nơi trên thế giới. Trong khi đó, những con kỳ giông kém may mắn hơn sẽ bay đến Nhật Bản và biến thành... món chiên gịn!
Trong bể thủy sinh th́ đáng yêu không để đâu cho hết, nhưng ở ngoài số phận hẩm hiu...
Đồng thời, v́ có cấu tạo lẫn tập tính sống độc đáo nên kỳ giông Mexico là đối tượng nghiên cứu yêu thích của khoa học.
"Báu vật" của pḥng thí nghiệm
Ngay từ rất sớm, năm 1863, người Pháp đă chuyển về Paris 5 con kỳ giông sống để phục vụ cho nghiên cứu.
Sau đó, nhà khoa học Auguste Duméril đă nhân giống loài này thành công, đưa nó đi khắp châu Âu. Đây là một việc đáng nể so với công nghệ bấy giờ, biến kỳ giông thành một trong những "cư dân" đầu tiên sinh trưởng trong pḥng thí nghiệm.
Sau gần 2 thế kỉ, khoa học đă phát hiện được nhiều điều thú vị về kỳ giông. Ví dụ như, mặc dù là động vật lưỡng cư nhưng đến mùa sinh sản, kỳ giông Mexico không lên bờ như "bà con" của nó mà vẫn ở dưới nước. Thế nên khoa học c̣n gọi chúng là "những con ṇng nọc trưởng thành"!
Nhưng, đặc biệt nhất vẫn là khả năng tự chữa lành vết thương. Khi kỳ giông Mexico đứt ĺa chi, nó sẽ mọc lại được, thậm chí bị nhiều lần như thế mà vẫn không ảnh hưởng ǵ đến đời sống.
Mô phỏng khả năng tái tạo của kỳ giông Mexico
Khả năng tái tạo này hoàn toàn không thể có ở động vật có vú, bao gồm con người. Bởi v́, nếu các loài thú bị thương th́ đại thực bào – một loại tế bào miễn dịch – sẽ "ăn" lấy tế bào chết và để lại sẹo ngay.
Với kỳ giông Mexico th́ ngược lại. Khi bị đứt chi, một nhóm tế bào có tên blastema (tế bào gốc đa chức năng) sẽ bao phủ lấy vết thương, chữa lành và tái tạo. Cũng nhờ nhóm tế bào blastema mà kỳ giông c̣n có thể tái tạo một phần quả tim tổn thương.
Nếu kỳ diệu đến thế, tại sao khoa học lại không nghiên cứu sâu hơn và áp dụng vào chữa trị cho con người? Có chứ! Nhưng đă xảy ra nhiều trở ngại quá.
Có chuyện 5 con kỳ giông đầu tiên đến Pháp và sau đó được nhân giống. Do nguồn gene ban đầu ít ỏi như thế, thế hệ kỳ giông sau này hay xảy ra cận huyết và dễ chết. Một cơn bệnh lạ cũng quét qua nhiều pḥng thí nghiệm, và làm chết hàng loạt ấu trùng.
Tuy vậy, khoa học cũng đạt nhiều bước tiến nhất định. Đến đầu năm 2018, họ giải mă gần như hoàn chỉnh bộ gen kỳ giông Mexico – bộ gen phong phú gấp 10 lần của con người, đứng đầu trong số các bộ gen động vật được giải mă!
Với việc giải mă này, khoa học sẽ nghiên cứu tiếp v́ sao kỳ giông có khả năng tái tạo mà chuột th́ không (thực ra chuột có thể mọc lại một phần đầu ngón chân trong số ít trường hợp). Và liệu có thể can thiệp vào bộ gen của chuột để tạo ra khả năng tái sinh cho nó hay không?
Những câu hỏi này đều bị bỏ dở - do số lượng kỳ giông trong pḥng thí nghiệm khá ít ỏi. Và giữa cá thể sống trong pḥng kín với ngoài môi trường tự nhiên, sẽ có nhiều khác biệt lớn mà khoa học cần quan tâm.
Ch́a khóa giải quyết vấn đề chính là môi trường sống tự nhiên của kỳ giông ở Mexico. Vậy, chúng ta hăy trở lại đất nước này một lần nữa xem chuyện ǵ đang xảy ra.
Bài toán khó ở Mexico hiện nay
Tại quê nhà Mexico, t́nh h́nh của kỳ giông đang thật sự bi đát. Nếu như năm 1998, một km vuông có đến 6.000 con sinh sống th́ đến 2015, một km vuông chỉ t́m thấy trung b́nh 35 cá thể kỳ giông mà thôi!
Có 3 nguyên nhân chí tử gây ra thảm kịch này. Thứ nhất, dân số thành phố đang tăng quá nhanh, diện tích hồ nước Texcoco (nơi ở tự nhiên của kỳ giông) vốn dĩ mênh mông giờ biến thành những con kênh đen ng̣m cùng vài ao hồ bé tẹo tại Xochimilco – một quận phía nam thuộc thành phố Mexico!
Bạn c̣n nhớ kỳ giông Mexico là loài lưỡng cư nhưng... hoàn toàn sống dưới nước chứ? Vậy nên khi diện tích hồ càng thu hẹp, chúng càng bị tận diệt.
Quận Xochimilco đông đúc và ô nhiễm
Nguyên nhân thứ hai vẫn là do con người, mặc dù lần này không ai lường trước được. Vào những năm 1970 - 1980, một chương tŕnh của Liên Hiệp Quốc đă thả cá chép và cá rô phi xuống các ao nước quanh quận Xochimilco. Mục đích là cải thiện bữa ăn nghèo nàn của người dân địa phương, cung cấp nhiều chất đạm hơn.
Tuy nhiên, các loài cá ngoại lai này đă săn thịt kỳ giông nhỏ. Sau khi t́nh trạng trên được phát hiện, giới khoa học hợp tác cùng ngư dân địa phương đă tạo khu trú ẩn cho kỳ giông, t́m cách đưa cá ra khỏi đó.
Nguyên nhân thứ ba và đáng lo ngại nhất - chính là ô nhiễm! Chỉ cần 1 cơn băo quét qua thành phố Mexico, hệ thống cống rănh cũ kĩ ở đây đă không thể xoay sở và đổ hết chất thải ra thẳng ḍng kênh – bao gồm ammonia, kim loại nặng và hóa chất độc hại khác.
Mà giống như nhiều loài lưỡng cư khác, kỳ giông Mexico hô hấp một phần qua da nên rất dễ tổn thương với ô nhiễm.
Tính đến đầu năm 2018, trong khi pḥng thí nghiệm chưa kịp mừng v́ giải mă xong bộ gen kỳ giông th́ bên Mexico, t́nh h́nh cứu giúp loài vật này vẫn c̣n chưa đi vào đâu.
Bạn thấy đó, kỳ giông Mexico thoạt nh́n kỳ lạ, ngộ nghĩnh, tưởng chẳng được tích sự ǵ nhưng lại chứa quá nhiều thông tin để cải thiện nền y học.
Hơn thế nữa, chúng là những ḷai vật có sinh mạng riêng, cùng tồn tại với con người trên Trái đất này.
Từ câu chuyện kỳ giông tuốt bên Mexico mà nh́n lại, chúng ta thấy rằng ở Việt Nam cũng có nhiều loài đặc hữu nhưng có nguy cơ tuyệt chủng như vượn, voọc, tê giác...
Hăy quan tâm, cập nhật tin tức về chúng nhiều hơn, đồng thời làm những việc nhỏ cho môi trường như ngưng xả rác, bớt sử dụng tài nguyên bừa băi... trước khi tất cả trở nên quá muộn!
VietBF © Sưu Tầm
