Hai lá phổi tại Hà Nội là hồ Gươm và hồ Tây. Nhiều sự tích ở cả ai cái hồ này. Nhưng có lẽ hồ Tây với những bí ẩn nhất vẫn là những ngôi mộ cổ.
Lúc nước lặng như tờ, th́ rơ mồn một giữa Hồ Tây là những ngôi mộ, đă nhuốm màu thời gian lộ hẳn lên khỏi mặt nước.
Hồ Tây đă từng là nghĩa địa?
Phải nói rằng, hiếm có nơi nào quy tụ nhiều truyền thuyết và thần thoại như ở Hồ Tây, mà mỗi truyền thuyết, thần thoại lại gắn liền với một địa danh trên hồ. Nếu dạo một ṿng quanh Hồ Tây, ta sẽ có cảm giác như dưới mỗi bước chân đều có một sự tích, một huyền thoại nào đó.
Đi ven hồ, phía làng cổ Trích Sài (phường Bưởi, Tây Hồ, Hà Nội), phóng tầm mắt ra xa, để ư kỹ, sẽ thấy giữa biển nước mênh mông nổi lên một vài đốm đen lớn. Có lúc, nước Hồ Tây lớn, sóng to, nó biến mất. Lúc nước lặng như tờ, th́ rơ mồn một là những ngôi mộ, đă nhuốm màu thời gian lộ hẳn lên khỏi mặt nước.
Người dân sinh sống quanh đây không c̣n lạ ǵ với h́nh ảnh đó, nhưng với những du khách từ nơi khác đến, lần đầu văn cảnh Hồ Tây chắc chắn sẽ không tránh khỏi một chút ṭ ṃ cùng cảm giác rờn rợn.
Không ai biết những ngôi mộ đó của ai, từ đời nào cả. T́m hỏi một số người dân địa phương, phần lớn không rơ. Số ít c̣n lại mơ hồ rằng, ngôi mộ c̣n sót lại kia thực ra là mộ của một tướng quân thời xưa, v́ có công với nước nhà nên được chôn cất ở đó, để cho xương cốt được “mát mẻ”.
Một trong số những ngôi mộ ẩn hiện giữa hồ Tây.
Thế nhưng, có người lại nói rằng đó là mộ thánh, chỉ có thể nh́n từ xa chứ không được lại gần. Những cách lư giải khác nhau cứ thế mà được truyền đi. Chẳng ai hay thực hư thế nào. Chỉ biết rằng, cứ gần Tết Nguyên Đán lại có người đem nhang cùng đồ lễ ra sát hồ mà khấn vái.
Cũng có cả người bạo gan chèo thuyền ra tận những ngôi mộ đó thắp hương. Nhưng việc này không thường xuyên, năm có, năm không.
Bởi rất ít người quan tâm và đi t́m hiểu, cho nên bí mật về gốc gác của những mộ cổ giữa Hồ Tây đến nay vẫn chưa được làm sáng tỏ.
Đi t́m sự thật về những ngôi mộ giữa ḷng Hồ Tây, tôi may mắn được người dân làng Trích Sài giới thiệu đến cụ Bùi Văn Th́n, người đă có hơn 10 năm làm trong ban di tích bảo tồn đền thờ thuộc làng Hồ Khẩu, phường Bưởi, quận Tây Hồ. Cụ năm nay đă 93 tuổi, tuy mắt không c̣n sáng rơ nhưng hỏi về chuyện của Hồ Tây th́ chẳng có chuyện ǵ mà cụ không nhớ.
Cụ bảo: “Trước kia Hồ Tây không rộng như bây giờ. Chỗ mà có mấy ngôi mộ ấy, xưa kia cạn nước, cả cái làng Hồ này có người mất đều chôn ở ngoài băi cả. Ngay như nhà tôi, vẫn c̣n ba, bốn ngôi mộ không mang được lên, vẫn nằm ở dưới nước, chứ không phải là có vị nào có công có chức tước mới được chôn ở đó… Ngôi mộ đang nổi ở giữa hồ cũng là một ngôi mộ cổ, chứ không phải mộ của một vị thần nào hết”.
Dù chẳng phải mộ thờ thần thờ thánh nào, thế nhưng cũng không ai dám phủ nhận độ linh thiêng của khu nghĩa địa cổ này. Trong ḍng hồi tưởng của ḿnh, cụ Th́n c̣n nhắc về một chuyện đầy liều lĩnh của một số dân làng sống quanh hồ này: “Lúc tôi mới 15-16 tuổi, có vài thanh niên trai tráng của làng này và các làng lân cận đi thuyền ra giữa hồ, hụp lặn để moi gỗ từ các cỗ quan về bán. Những thanh niên đó phần lớn đều là những người ăn chơi, không có nghề nghiệp, gia đ́nh khó dạy bảo. Người dân xung quanh hồ cũng không biết đám thanh niên ấy lấy từ mộ của nhà ai mà cản, nên cứ để mặc vậy. Họ phá mộ, nên nhiều người đi quăng chài, vớt được cả đầu lâu. Sau đấy, những người này, có người th́ mất sớm, có người th́ không lấy được vợ, rồi có kẻ th́ bị bệnh, bỏ nhà đi lang thang, đến giờ cũng chẳng c̣n ai.”
Một miệng cống cũng "nhảy" ra giữa Hồ bởi sự xâm lấn của hồ Tây với làng mạc ven hồ.
Xưa kia, Hồ Tây chỉ là một nhánh cụt của sông Hồng, không rộng tới hơn 500 ha và chứa tới 8 triệu mét khối nước như hiện nay. Ven Hồ Tây có hàng chục làng mạc cổ, những cánh đồng và cũng có hàng chục cái nghĩa địa.
Những người làm nghề sông nước quanh Hồ Tây lâu đời ở các làng Hồ Khẩu, Thụy Khuê và Nghi Tàm kể lại rằng, phường Nghi Tàm xưa có nghĩa địa Đồng Táo rất lớn, bà con phường Khán Xuân thường sang chôn cất, đặt mộ ở nghĩa địa này.
Ông Hồ Bá Hiền, Trưởng ban sử họ Hồ toàn quốc, người bỏ nhiều công sức t́m mộ nữ sỹ Hồ Xuân Hương cho biết, xưa kia nghĩa địa Đồng Táo nằm bên cạnh chùa Kim Liên, cách chùa một đoạn không quá 300m. Có nghĩa là hiện nghĩa địa này đang nằm dưới hồ.
Ông Nguyễn Viết Bân, nguyên Giám đốc Trung tâm cá giống Nhật Tân, thuộc Công ty Đầu tư khai thác Hồ Tây, đă tiết lộ rằng, khu vực làng Xuân La, cách bờ vài trăm mét, cũng từng có một nghĩa địa rộng chừng 3 ha, với dày đặc các ngôi mộ nhấp nhô. Đă rất nhiều xuồng máy của các doanh nghiệp quản lư, khai thác Hồ Tây bị găy chân vịt mỗi khi chạy qua khu vực này v́ chạm vào mộ xây kiên cố.
Thời gian đă quá lâu, các nghĩa địa bị vùi rất sâu dưới đáy hồ và điều quan trọng là ít người nhắc tới, nên nó dần bị quên lăng. Chỉ c̣n vài ngôi mộ ở những dải đất cao, xây cất kiên cố, lập lờ trên mặt Hồ Tây, nhắc nhớ về những nghĩa địa cổ xưa đó.
Chỉ c̣n một số ít những ngôi mộ xây kiên cố, ở những vị trí cao, chưa bị nước Hồ Tây nhấn ch́m.
Những cái chết bí ẩn
Xung quanh những vùng nước với nghĩa địa bí ẩn dưới ḷng Hồ Tây, có nhiều chuyện lạ, mà cư dân ven hồ c̣n nhắc tới.
C̣n nhớ, tháng 6 /2014, có một vụ tai nạn hết sức thương tâm và cũng đầy khó hiểu, mà theo lời đồn, xảy ra ở chính khu vực từng có nghĩa địa.
Hồi ấy, thuyền Kayak được du nhập vào Việt Nam, rồi trở thành một loại h́nh thể thao hấp dẫn khiến giới trẻ đua nhau thử sức. Hai thanh niên cùng 28 tuổi là Đỗ Đức M. và Nguyễn H. chèo thuyền ra giữa Hồ Tây, đến khu vực có những nghĩa địa cổ, th́ bỗng gặp cơn giông lốc, khiến thuyền lật úp, cả hai chết đuối.
Phải mất tới một ngày sau, người ta mới t́m thấy xác của hai nạn nhân và đưa lên bờ. Được biết, hai người là bạn thân, thường xuyên rủ nhau đi cheo thuyền thể thao ở Hồ Tây. Cả hai người này đều có sức khỏe tốt, lại bơi rất giỏi. Không hiểu v́ sao lại mất mạng một cách bất ngờ như thế.
Chiếc thuyền Kayak mà hai nạn nhân chèo là loại thuyền có thiết kế với h́nh dáng thon dài, mảnh mai và được làm từ một loại gỗ nhẹ, rất khó ch́m. Ấy vậy mà, trong suốt quá tŕnh t́m kiếm các nạn nhân, đội cứu hộ không t́m thấy xác chiếc thuyền đâu. Trong khi đó, Hồ Tây lại không hề sâu như mọi người nghĩ, chỉ trên dưới 2m nước mà thôi.
Người dân bắt tôm cá ở khu vực từng có nghĩa địa.
Cái chết khó hiểu đó khiến nhiều giả thiết được đặt ra. Những người sống lâu năm ở Hồ Tây đồn rằng, những trận “cuồng phong” bất chợt ấy là do “sóng âm” giội về, c̣n những người đă bỏ mạng tại Hồ Tây là do những “người” nằm lại ở đó kéo đi.
Người già ở khu vực làng Trích Sài c̣n nhớ rơ câu chuyện về vụ tai nạn của đoàn văn công hơn 60 năm trước, như một lời nhắc nhở về quyền năng của “thủy thần Hồ Tây”.
Vào năm 1955, có một đoàn văn công từ Trung Quốc sang thưởng ngoạn cảnh Hồ Tây. Khi ra đến giữa hồ, gần khu nghĩa địa Trích Sài thẳng ra, th́ trời bỗng nổi cơn giông, thuyền lật, nhiều người đă tử nạn.
Những người chứng kiến thời khắc đó kể rằng, vào thời khắc ấy, mây trời tụ lại thành một vùng đen nghịt, mưa lớn trút xuống, cả mặt hồ như bị phủ một lớp sương dày đặc, dù cố gắng thế nào cũng không thể nh́n được ǵ. Đội cứu hộ phải đợi đến khi giông lốc qua đi, mặt hồ trở lại yên ả th́ mới dám bơi thuyền ra trục vớt những cái xác không hồn nổi lên trên mặt nước.
Phải chăng dưới mặt nước yên b́nh kia c̣n ẩn chứa điều ǵ mà chúng ta không chạm đến được?
Hồ Tây có lịch sử gắn liền với sự h́nh thành kinh đô Thăng Long, ẩn chứa trong đó nhiều câu chuyện đă trở thành huyền tích. Giá trị lịch sử, văn hoá, cảnh quan và không gian của Hồ Tây th́ nhiều người biết, sử sách ghi chép, nhưng việc hàng vạn ngôi mộ tồn tại lâu đời dưới đáy hồ kia th́ là một bí ẩn cần khám phá
