Ngày 15 tháng giêng này, sau ba năm chiến tranh mậu dịch gay gắt, Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ kư một thỏa hiệp “giai đọan đầu” cắt giảm thuế quan của Mỹ đánh vào hàng Trung Quốc và buộc Trung Quốc phải mua thêm nông sản của nông dân Mỹ. Đừng bị lừa rằng thế là kết thúc. Thỏa hiệp khiêm tốn này không che dấu được sự kiện rằng quan hệ Mỹ Trung nay đang ở giai đọan mong manh nhất kể từ khi Richard Nixon và Mao Trạch Đông thiết lập quan hệ cách đây năm thập niên.
Ông Trump có lư do để t́m cách ngăn chặn Trung Quốc. Đe dọa đối với phương Tây bởi việc dùng kỹ thuật số củng cố cho t́nh trạng chuyên chế chưa bao giờ rơ nét như vậy, mọi chuyện từ những công ty tiên phong trong vấn đế trí khôn nhân tạo cho đến những trại cải tạo tại Tân Cuơng đă làm cả thế giới báo động.
Nhưng người ta cũng thấy rơ phản ứng mâu thuẫn của chính quyền Trump vốn đi từ việc đ̣i hỏi Trung Quốc phải mua đậu nành của nông dân Mỹ đến việc Trung Quốc phải gỡ bỏ hệ thống kinh tế do nhà nước quản lư và lănh đạo của họ. Và một thỏa thuận tạm như sẽ kư trong mấy ngày tới không thể ngăn chặn được một t́nh trạng chia cắt giữa hai nền kinh tế. Trong thập niên 2020 tới này, thế giới sẽ biết được t́nh trạng phân cắt này sẽ đi tới mức nào, cái giá phải trả bằng kinh tế và liệu khi t́m cách đối đầu với Trung Quốc nước Mỹ có hy sinh các giá trị truyền thống của ḿnh hay không.
Nguồn gốc của cuộc khủng hỏang này bắt đầu từ hai muơi năm trước. Khi Trung Quốc gia nhập tổ chức Mậu Dịch Thế Giới vào năm 2001, những người cấp tiến trong nước và những người bạn của Trung Quốc tại nước ngoài hy vọng rằng nó sẽ giúp cởi mở nền kinh tế và có thể cả hệ thống chính trị nữa, để hội nhập vào một trật tự thế giới do Mỹ lănh đạo.
Cái hy vọng đó nay đă chết. Phương Tây trải qua môt cuộc khủng hỏang tài chánh và nay hướng nội. Trung Quốc ngược lại trở thành chuyên chế hơn. Và giống như mọi siêu cường mới nổi lên, muốn ảnh hưởng thế giới, đặt ra quy luật cho thương mại và tài chánh quốc tế. Trung Quốc cũng xây dựng các căn cứ quân sự tại biển Đông, can thiệp và t́m cách kiểm soát con số 45 triệu người Hoa sống tại nước ngoài và bịt miệng những người chỉ trích ḿnh.
Tổng thống Donald Trump đă phản ứng với một chính sách đối đầu được cả hai đảng ủng hộ. Thế nhưng phía Mỹ không có một quan điểm thống nhất về những ǵ ḿnh muốn. Theo đuổi một chính sách trọng thương cắt giảm thiếu hụt thương mại chăng? Hay là giúp cho các chi nhánh của các công ty Mỹ tại Trung Quốc? Hay là một chiến dịch địa chính trị nhằm ngăn chặn sự nổi lên của Trung Quốc?
Suy tư luộm thuộm dẫn đến những kết quả luộm thuộm. Hoa Vi, một công khổng lồ của Trung Quốc bất chấp những áp lực của Mỹ đă thấy doanh số của họ tăng 18% trong 2019 đến mức kỷ lục 122 tỷ đô la. Thỏa hiệp “giai đọan một” này phù hợp với khuôn mẫu đó, nó trộn lẫn các mục tiêu trọng thương và tư bản, giữ lại hầu hết các khoản thuế quan và để các mục tiêu địa chính trị sang một bên. Mục tiêu của ông Trump là giữ cho kinh tế Mỹ chạy tốt trong một năm bầu cử. Và Trung Quốc sẳn sàng giúp ông trong việc này để mua thời gian.
Nhưng những mục tiêu địa chính trị không thể nào bị gạt bỏ sang một bên. Cả hai đều chuẩn bị cho môt cuộc phân ly để giới hạn ảnh hưởng của bên kia, giảm nhẹ những nguy cơ về lâu về dài. Và tiến tŕnh phân ly này cực kỳ phức tạp bởi v́, đặc biệt trên phương diện “high tech” các họat động của hai bên quyện với nhau gần như không thể phân ly được. Hầu hết các sản phẩm điện tử của Mỹ đều được ráp tại Trung Quốc, trong khi đó, các công ty Trung Quốc trông cậy vào các nhà cung ứng nước ngoài đến trên 55% linh kiện cho robotic; 65% cho cloud computing và đến 90% trong các linh kiện bán dẫn. Phải mất từ 10 đến 15 năm để Trung Quốc có thể tự túc về chip computer cũng như là để Mỹ có thể chuyển sang các nhà cung cấp khác.
Tuơng tự như vậy, trong lănh vực tài chánh mà Mỹ vẫn dùng để áp lực các nước khác, đồng Nguyên chỉ chiếm có 2% tổng thanh toán trên thế giới, nhưng các ngân hàng Trung Quốc hiện đang giữ đến trên 1,000 tỷ đô la trị giá tài sản Mỹ. Việc chuyển sang dùng đồng Nguyên và giảm bớt số đô la trong các ngân hàng Trung Quốc cũng phải mất ít nhất là môt thập niên có khi lâu hơn
Thành ra cái giá phải trả cho tiến tŕnh này sẽ rất lớn. Để có thể xây dựng một hệ thống cung cấp mới cho “high tech” cho cả Mỹ lẫn Trung Quốc được ước tính là phải cần đến khoảng 2,000 tỷ đô la hay là 6% tổng sản lượng của hai nuớc gộp lại. Một vấn đề khác là hệ thống liên minh vốn là môt cột trụ của sức mạnh Mỹ. 65 quốc gia và lănh thổ trên thế giới trông cậy vào Trung Quốc như là nước cung cấp sản phẩm chính cho họ và khi bị phải lựa chọn, chưa chắc là họ đă chọn theo Mỹ, đặc biệt là nếu Mỹ tiếp tục theo đuổi chính sách America First.
Nhưng có lẽ quan trọng nhất là những nguyên tắc làm cho nuớc Mỹ trở thành vĩ đại: pháp trị, thị trường cởi mở, tự do ngôn luận và tự tưởng, tôn trọng các đồng minh. Trong những năm 2000 người ta thường đặt câu hỏi liệu Trung Quốc có trở thành giống như Mỹ hay không. Nay trong những năm 2020, câu hỏi đặt ra nay trở thành liệu Mỹ có trở thành như Trung Quốc hay không.
Games
