Lăo bà nghỉ chợ bần thần
Đem tiền [Cụ Hồ] ra đếm mấy lần chửa xong
Xếp riêng rồi lại xếp chung
Miệng thời lẩm bẩm mà... (không rơ nhời)!
Lăo Nông
Vài bữa sau, sau ngày đổi tiền ở miền Nam, tờ Sài G̣n Giải phóng (số ra hôm 27 tháng 9 năm 1975) đă gửi đến những người dân ở vùng đất này đôi lời an ủi:
“Nhiệm vụ của đồng bạc Sài G̣n (là) giữ vai tṛ trung gian cho Diệm xuất cảng sức lao động của đồng bào ta ở miền Nam cho Mỹ... Làm trung gian để tiêu thụ xương máu nhân dân miền Nam, làm trung gian để tiêu thụ thân xác của vô số thiếu nữ miền Nam, làm trung gian cho bọn tham nhũng, thối nát, làm kẻ phục vụ đắc lực cho chiến tranh, làm sụp đổ mọi giá trị tinh thần, đạo đức của tuổi trẻ miền Nam, làm lụn bại cả phẩm chất một số người lớn tuổi... Nó sống 30 năm dơ bẩn, tủi nhục như các tên chủ của nó, và nay nó đă chết cũng tủi nhục như thế. Đó là một lẽ tất nhiên, và đó là lịch sử... Cái chết của nó đem lại phấn khởi, hồ hởi cho nhân dân ta.” Ba mươi tám năm sau, nhà báo Huy Đức lại có lời bàn thêm, và bàn ra, nghe như một tiếng thở dài: “Không biết ‘tủi nhục’ đă mất đi bao nhiêu... nhưng rất nhiều tiền bạc của người dân miền Nam đă trở thành giấy lộn.” (Bên thắng cuộc, tập I. OsinBook, Westminster, CA: 2013).
Tôi sinh ra đời tại miền Nam, cùng thời với “những tờ bạc Sài G̣n” nhưng hoàn toàn không biết rằng nó đă “làm trung gian cho bọn tham nhũng, thối nát, làm kẻ phục vụ đắc lực cho chiến tranh, làm sụp đổ mọi giá trị tinh thần, đạo đức của tuổi trẻ” của nửa phần đất nước. Và v́ vậy, tôi cũng không thấy “phấn khởi” hay “hồ hởi” ǵ (ráo trọi) khi nh́n những đồng tiền quen thuộc với cuộc đời ḿnh đă bị bức tử - qua đêm!
Suốt thời thơ ấu, trừ vài ba ngày Tết, rất ít khi tôi được giữ “nguyên vẹn” một “tờ bạc Sài G̣n” mệnh giá một đồng. Mẹ hay bố tôi lúc nào cũng xé nhẹ nó ra làm đôi, và chỉ cho tôi một nửa. Nửa c̣n lại để dành cho ngày mai.
Tôi làm ǵ được với nửa tờ giấy bạc một đồng, hay năm cắc, ở Sài G̣n - vào năm 1960 - khi vừa mới biết cầm tiền?
Năm cắc đủ mua đá nhận. Đá được bào nhỏ nhận cứng trong một cái ly nhựa, rồi thổ ra trông như h́nh cái oản - hai đầu xịt hai loại xi rô xanh đỏ, lạnh ngắt, ngọt lịm và thơm ngát - đủ để tôi và đứa bạn chuyền nhau mút lấy mút để măi cho đến khi xi rô bạc hết cả mầu mới ngừng tay, lễ phép xin thêm:
- Cho con thêm chút xi rô nữa được không?
- Được chớ sao không. Bữa nào tụi bay cũng vậy hết trơn mà c̣n làm bộ hỏi nữa!
Năm cắc đủ cho một chén ḅ viên, dù chỉ được một viên thôi nhưng khi nắp thùng nước lèo mở ra là không gian (của cả Sài G̣n) bỗng ngạt ngào hương vị. Chút nước thánh đó - sau khi đă nhai thiệt chậm miếng thịt pha gân vừa ṛn, vừa ngậy - hoà nhẹ với chút xíu tương đỏ, tương đen, cùng ớt xa tế ngọt ngọt cay cay có thể khiến cho đứa bé xuưt xoa măi cho đến... lúc cuối đời.
Năm cắc cũng đủ làm cho chú Chệt vội vă thắng xe, mở ngay b́nh móp, lấy miếng kem - xắn một phần vuông vắn, cắm phập vào que tre - rồi trịnh trọng trao hàng với nụ cười tươi tắn. Cắn một miếng ngập răng, đậu xanh ngọt lạnh thấm dần qua lưỡi, rồi tan từ từ... suốt cả thời thơ ấu.
Năm cắc là giá của nửa ổ bánh ḿ tai heo, nửa má xoài tượng hay một xâu tầm ruột ướp nước đường vàng, một cuốn ḅ bía, một trái bắp vườn, một ly đậu xanh đậu đỏ bánh lọt, một dĩa gỏi đu đủ ḅ khô, một khúc mía hấp, năm cái bánh ḅ nước dừa xanh đỏ, mười viên “cái bi ṛn ṛn cái bi ngon ngon” nho nhỏ/xinh xinh...
Một một đồng th́ (Trời ơi!) đó là cả một trời, và một thời, hạnh phúc muôn mầu!
Một đồng mua được hai quả bóng bay. Chiều Sài G̣n mà không có bong bóng bay (cầm tay) để tung tăng e sẽ là một buổi chiều... tẻ nhạt. Những chùm bóng đủ mầu sẽ rực rỡ hơn khi phố mới lên đèn, và sẽ rực rỡ măi trong trong kư ức của một kẻ tha hương dù tóc đă điểm sương.
C̣n hai đồng là nguyên một tô cháo huyết có thêm đĩa dà trá quẩy ṛn rụm đi kèm. Hai đồng là một tô ḿ xắt xíu với cái bánh tôm vàng ươm bên trên, và nửa cọng rau xà lách tươi xanh bên dưới. Tờ giấy bạc với mệnh giá quá lớn lao và rất hiếm hoi này, không ít lúc, đă khiến cho tuổi thơ của tôi vô cùng phân vân và bối rối!
Và trong cái lúc mà tôi c̣n đang suy tính, lưỡng lự, cân nhắc giữa bốn cái kem đậu xanh năm cắc, bốn cuốn ḅ bía, bốn ly nước mía, hay một tô hủ tíu xắt xíu thịt bằm béo ngậy (cùng) giá hai đồng th́ ở bên kia chiến tuyến người ta đă quyết định cho ra đời Mặt trận Giải phóng Miền Nam - vào ngày 20 tháng 12 năm 1960.
Hệ quả thấy được, vào mười lăm năm sau - vẫn theo báo Sài G̣n Giải phóng, số thượng dẫn: “Miền Nam đă có một nền tiền tệ mới, khai sinh từ sự độc lập toàn vẹn của xứ sở, nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đă nâng niu từng tờ bạc của Ngân hàng Việt Nam với một niềm hănh diện chưa từng thấy sau bao nhiêu thế kỷ mất nước phải ép ḿnh sống với đồng bạc của ngoại bang.”
Niềm hănh diện được nâng niu từng tờ bạc mới (nếu có) cũng nhỏ dần sau từng đợt đổi tiền. Rồi với thời gian nó từ từ biến thành... giấy lộn - theo tường thuật của Tuổi Trẻ Online, đọc được vào hôm 26 tháng 3 năm 2019: “Tiền mệnh giá 200 đồng, 500 đồng, đến chị hàng rong cũng... chê. Dù vẫn đang được lưu hành nhưng những tờ tiền mệnh giá 200 đồng, 500 đồng đang bị chê trong nhiều giao dịch thanh toán hằng ngày như từng diễn ra với tiền xu trước đó nhiều năm.”
Tuy đồng tiền mỗi ngày một mất giá (thê thảm) nhưng dân Việt vẫn sống rất ung dung và tự tại trong "Độc Lập - Tự Đo - Hạnh Phúc":
- Việt Nam tuy là nước có thu nhập thấp nhưng có chỉ số hạnh phúc cao thứ 5 thế giới.
- Toàn cầu bất ổn nhưng Việt Nam rất ổn.
- Người Việt có thể làm ra những thứ mà thế giới chưa từng làm.
Thiệt là quá đã, và... quá đáng, chỉ nghe không cũng đã thấy ấm đầu!
28.04.2020
S.T.T.D Tưởng Năng Tiến
