Dịch bệnh tạo ra bởi sịêu vi coronavirus và những biện pháp chính quyền dùng để ngăn chặn sư lan tràn của nó đă làm thay đổi sâu đậm cuộc sống thường ngày của người dân Mỹ và tạo ra những thay đổi quan trọng trong kinh tế Mỹ mà hậu quả có thể kéo dài cho đến cả sau khi dịch bệnh kết thúc
Với khỏang gần 70% GDP của Mỹ là do tiêu thụ tạo ra, mọi thay đổi trong cung cách tiêu tiền của người Mỹ đều có những hậu quả sâu đậm đến nền kinh tế. Và đó chính là hậu quả mà con siêu vi coronavirus tạo ra.
Chỉ trong ṿng vài tuần lể, nhiều động cơ thúc đẩy cho nền kinh tế Mỹ chạy bổng dưng ngừng lại. Máy bay, tiệm ăn, thao trường và hư trường bỗng dưng trống trơn. Tại nhiều tiểu bang, tất cả những doanh nghiệp không đuợc coi là cần thiết – bao gồm cả các tiệm bán hàng xa xỉ và sân golf – đều bị chính phủ ra lệnh đóng cửa. Thành ra như nhận xét của Luke Tilley, trưởng kinh tế gia của công ty Wilmington Trust:
“Đây là việc sút giảm mạnh nhất trong chi tiêu dân sự mà chúng ta thấy từ trước đến nay.”
Để t́m hiều những thay đổi này, công ty Earnest Research đă theo dơi và thu thập việc mua bán qua thẻ tín dụng và thẻ ngân hàng của gần 6 triệu người dân Mỹ. Tuy rằng các dữ liệu không bao gồm việc mua bán dùng tiền mặt thành ra không bao gồm tất cả các chi tiệu, nhưng cũng có thể nói nó tiêu biểu cho những thay đổi trong cung cách tiêu tiền thời dịch bệnh.
Người ta tiêu tiền như thế nào là yếu tố quyết định công ty nào tồn tại và ai có thể có công việc. Trong những tuần qua số người xin trợ cấp thất nghiệp tại Mỹ đă lên tới 30 triệu. Và với dịch bệnh chưa thấy có dấu hiệu ǵ chấm dứt, cung cách chi tiêu của người tiêu thụ Mỹ có triển vọng sẽ khác hẳn trước lúc dịch bệnh kết liễu trong nhiều tháng tới.
Truớc hết là trong vấn đề ăn uống. Với các tiệm ăn bị đóng cửa và nguời dân bị buộc phải ở trong nhà, các cửa hàng thực phẩm đă thấy số bán tăng vọt lên. Trong tuần lễ kết thúc vào ngày 18 tháng 3 doanh số bán thực phẩm tăng 79% so với cùng thời kỳ năm ngoái. Nhiều món hàng căn bản đă bị bán hết sạch và c̣n thiếu như pasta, gạo, bột ḿ, giấy vệ sinh và sà bông. Thực phẩm chế biến sẵn và đồ hộp cũng đắt khách trở lại. Trong những tuần sau số bán cũng giảm sút so với tuần đầu sau khi mới “lockdown” nhưng vẫn c̣n cao hơn b́nh thường. Giữa 26 tháng 3 và 1 tháng 4, doanh số bán tăng 7% so cùng thời kỳ năm ngoái. Các công ty thắng lớn nhất bao gồm các công ty bán và giao thực phẩm qua mạng internet và các công ty giao thức ăn chế biến sẵn.
Trong khi đó, lệnh cấm đi lại không cần thiết đă làm hầu như sụp đổ ngành du lịch và các họat động tùy thuộc vào nó. Chi tiêu cho các hăng máy bay, khách sạn, du lịch bằng tầu thủy và thuê xe đă hầu như khựng lại. Các công ty dịch vụ du lịch trên mạng như Expedia, Airbnb và Priceline thấy doanh số của ḿnh hầu như xuống dốc không thắng. Doanh số của ngành du lịch trong tuần lể kết thúc vào 1 tháng tư giảm 85% so với cùng thời kỳ năm ngoái.
Trong những lần suy thóai kinh tế trước, khu vực dịch vụ tỷ như tiệm ăn thường đứng vững ít bị giảm sút so với những ngành họat động khác. Nhưng lần này th́ không. Với việc cách ly (social distancing) trở thành tiêu chuẩn, hầu hết các tiệm ăn đều bị đóng cửa không cho bán cho khách ngồi ăn tuy rằng nhiều nơi c̣n cho phép bán cho khách hàng mang đi. Thành ra tất cả các tiệm ăn từ sang trọng cho đến fast food, Maxim cho đến Mcdonald, đều bị ảnh hưởng nặng. Do đó ngoài việc đóng góp một phần quan trọng trong việc làm gia tăng số người xin trợ cấp thất nghiệp, sự sụp đổ của ngành ăn uống có triển vọng làm nặng thêm những khó khăn kinh tế của nước Mỹ về sau. Như ông Tilley nhận xét:
“Khu vực dịch vụ theo truyền thống vẫn là cái cột trụ giữ cho việc suy thoái không đi xuống quá thấp. Nhưng trong trường hợp này, việc cưỡng bách đóng cửa các cơ sở này lại chính là cái tạo ra cuộc khủng hỏang kinh tế.”
Giải trí là một ngành họat động khác bị ảnh hưởng nặng. Hầu hết các cơ sở gỉai trí chính của dân Mỹ từ rạp hát, kịch trường, công viên giải trí (theme park) như Disneyland đều bị đóng cửa. Các thi đấu thể thao cũng ngưng hoạt động. Nhưng tuy rằng tất cả những loại giải trí nào mà cần người ta tụ tập đều ngưng họat động, một số khác lại tăng mạnh. Các công ty sản xuất tṛ chơi điện tử như Twitch và Nintendo và những công ty bán dịch vụ giải trí qua mạng như Netflix hoặc Spotify th́ thấy doanh số của ḿnh tăng vọt.
Ngay cả truớc khi có dịch bệnh, ngành bán lẻ cũng đă gặp khó khăn v́ sự cạnh tranh của các công ty bán hàng qua mạng. Cuộc khủng hoảng dịch bệnh chỉ làm trầm trọng thêm những khó khăn có sẵn. Từ department stores cho đến tiệm giầy, tiệm thời trang vv., đều thấy doanh số của ḿnh giảm sút mạnh mẽ.
Đối với nhiều người, làm việc ở nhà có nghĩa là không phải di chuyển đến sở. Hậu quả là từ xe taxi cho đến các công ty như Uber, Lyft, xe bus, xe lửa và băi đậu xe đều thấy doanh số giảm sút hẳn. Và với ít người đi xe, số xe hơi bán ra cũng như phụ tùng xe hơi đều đi xuống.
Người ta không ra khỏi nhà thành ra một loạt các họat động, từ các pḥng tập thể dục cho đến tiệm nail, hớt tóc đều mất khách. Điều đáng ngạc nhiên là ngay cả ngành y tế chăm sóc sức khỏe cũng đi xuống. Bên ngoài việc lo chống dịch bệnh Covid-19, hầu hết các họat động từ nha y cho đến các chuyên gia các bệnh khác đều thấy dịch vụ giảm sút mạnh. Một số bệnh viện, với thu họach đi xuống đă phải giảm giờ hoặc cho nghỉ cả bác sỹ đến y tá cũng như những nhân viên khác.
Lê Mạnh Hùng
May 2020
Games
