Khắp nơi trên thế giới, khi nhận ra những thành phố xưa đẹp đang mất đi, người ta đă và đang cố gắng làm những điều ǵ đấy để có thể hồi tưởng và khôi phục lại.
Những kiến trúc mới hiện đại nhưng thô kệch xóa đi không gian xưa đẹp khu trung tâm - Ảnh: P.T
Sài G̣n cuối mùa mưa - vẫn những cơn mưa chiều nũng nịu, lúc dài lúc ngắn. Thế nhưng, mưa những ngày tháng Tám, tháng Chín năm nay có khác. Thấy mưa cứ thêm buồn bởi v́ trung tâm Sài G̣n, giao lộ Nguyễn Huệ - Lê Lợi đang ngổn ngang những hàng rào, lô cốt “đại công trường” - có ǵ vui? Nh́n xem, hàng cây xanh tram tuổi trước cửa Nhà hát lớn: cưa trụi! Cái bùng binh - đài phun nước và hang liễu đă quen thuộc hơn 50 năm - bị bứng mất! Ṭa nhà Thương xá Tax đóng cửa, hấp hối trước tin một ṭa nhà 40 tầng nào đấy sẽ thế chỗ... Chỉ vài năm nữa, thậm chí vài tháng nữa thôi, những kiến trúc xưa đẹp, những cảnh quan tiêu biểu c̣n sót lại ở khu trung tâm thành phố sẽ tan biến đi đâu đấy. Cho dầu, cuộc sống bao giờ cũng phải phát triển nhưng cái giá cho sự thay đổi kư ức trăm năm của một thành phố nếu cứ phải như thế th́ buồn lắm chứ, đau lắm chứ, ức lắm chứ!
Chính trong những ngày mưa buồn như vậy, khi được Phạm Công Luận trao cho bản thảo tập Hai Sài G̣n - Chuyện đời của phố, tôi càng đọc càng thấy rưng rưng. Hóa ra, Luận đă và đang âm thầm góp nhặt những mảnh vỡ của một Sài G̣n lấp lánh đa dạng cho trước nhất - thế hệ 50 tuổi của chúng tôi. Cảm ơn Luận, từ hồi đọc tập Một và bây giờ tập Hai, tôi gọi anh là “ông già 6x, “ông Sơn Nam 6x” đang cho chúng tôi xem lại cuốn phim kư ức Sài G̣n từ thuở thơ ấu của ḿnh. Có lẽ những bạn “ngũ thập” và các bậc cao niên hơn nữa, khi đọc những chuyện đời do Luận chắp bút, sẽ nhận ra nhiều kỷ niệm tưởng chừng đă mất, song hóa ra vẫn c̣n đâu đấy thanh thoát. Với tôi, Luận đưa tôi trở lại “vương quốc” chợ Bến Thành, giản dị mà kỳ diệu từ những h́nh phù điêu ở bốn cửa chợ, cho đến những phận người nổi trôi theo các sạp hàng. Từ chợ Bến Thành, anh dẫn chúng ta đến Lăng Ông, Bà Chiểu, từ con phố Lê Công Kiều nhỏ xíu đến cả dinh Độc Lập khổng lồ… Và rồi, thật bất ngờ, Luận cho tôi gặp lại Ban nhạc Tuổi Xanh ngày nào trên “Truyền h́nh băng tần số 9”. Ô hay, tôi gặp lại nỗi hồi hộp vào tuổi 12-13, khi bỗng dưng thấy một cô bé ca sĩ xinh xắn như thiên thần của Ban Tuổi Xanh từ tivi bước ra, hát “trong veo”, trong một buổi văn nghệ Tất niên ở sở Mẹ tôi làm. Đây nữa, Luận giới thiệu tôi gặp những nghệ sĩ nổi tiếng, giờ đây “hồn muôn năm cũ”: Thanh Nga, Kiều Hạnh,Trịnh Công Sơn, Trần Văn Trạch… Có những người ít khi ta nghe thấy nhưng họ lại là những người đă góp phần làm ra và lưu lại kư ức Sài G̣n: nhà nhiếp ảnh Đinh Tiến Mậu, đạo diễn Kha Thùy Châu, họa sĩ Duy Liêm…
Nhà hát lớn Sài G̣n được khôi phục nét xưa, một ví dụ chung sống hài ḥa giữa hiện đại và cổ xưa - Ảnh: P.T
Luận không chỉ ghi lại cái kư ức chúng ta từng có mà c̣n giúp chúng ta khám phá thêm, tuyển chọn thêm những điều hay, tinh hoa của Sài G̣n xưa. Nhà Luận ở Phú Nhuận nhưng anh “thơ thẩn” khá nhiều ngóc ngách Sài G̣n. Luận làm báo nhưng cũng là người sưu tầm lịch sử, chịu khó làm quen đủ người tứ xứ. Anh t́m hỏi từ trí thức, nghệ sĩ đến doanh nhân, thợ thuyền và giới b́nh dân. Anh ghi lại câu chuyện nghe được, biết được từ gia đ́nh, thân hữu và người dưng trước lạ sau quen. Không những thế, anh c̣n sục sạo các thư viện và những tủ sách, album ảnh gia đ́nh. Luận có nhiều “hàng độc” để viết lắm: những căn nhà cổ, những bức tranh giấy và tranh kiếng Lục Tỉnh Nam Kỳ, những tấm ảnh “minh tinh, tài tử”, những tờ nhạc, tập báo, quyển sách xưa hiếm. Anh “moi móc” từ những vựa ve chai ngoài đường và trên mạng cho đến những sưu tập cá nhân ở Việt Nam và hải ngoại, để đưa ra những tư liệu không chỉ bằng chữ viết, chữ in mà c̣n là h́nh ảnh, lời kể, bức tranh, bức tượng, cuộn phim sống động. Tất cả những nhân chứng, vật chứng ấy, thấm đậm - cái nôn nao đi t́m sự thật và vẻ đẹp của ngày xưa và người xưa. Thấm đậm - cái cách anh yêu Sài G̣n không ồn ào mà lại sâu lắng... Và rồi, trên cái vốn thông tin và tư liệu giàu có đấy, để viết được thành sách, Luận có được một sự quan sát tỉ mỉ và t́m kiếm nhẫn nại. Luận có được một thần thái, một cách viết nhẹ nhàng, không cần điệu nghệ, không cần khoa trương mà vẫn cháy bỏng t́nh yêu đất và người.
Có cần làm mất một Sài G̣n French town của thế kỷ 20 khi bước qua thế kỷ 21 như khung cảnh phác họa này?
Tôi đọc và “khen” anh, và rồi, thật mắc cỡ, có lúc tôi “ghen” với anh. Tôi tự trách ḿnh sao không viết thành sách, sao không kể bằng ảnh bằng phim những câu chuyện Sài G̣n, những con người Sài G̣n mà tôi đă biết từ lúc mê viết, mê sử đến giờ. Ôi, hóa ra, sách của “ông già 6x” đă và đang đốt lên dữ dội hơn nữa, trong tôi và có lẽ nhiều người yêu Sài G̣n, không chỉ là nỗi nhớ mà c̣n là nỗi lo lắng, sự thôi thúc phải ghi chép lại, phải giữ ǵn được những điều hay đẹp về cuộc sống và con người của một thành phố lạ kỳ nhất Việt Nam này. Chợt nhớ, thỉnh thoảng, đi Đông đi Tây, tôi vẫn thấy có những quyển sách, những bức tranh, những cuộc triển lăm mang tên “The Lost City”. Khắp nơi trên thế giới, khi nhận ra những thành phố xưa đẹp đang mất đi, người ta đă và đang cố gắng làm những điều ǵ đấy để có thể hồi tưởng và khôi phục lại. Sài G̣n của chúng ta bước qua thế kỷ 21 với những biến đổi kinh tế vùn vụt, phải chăng cũng đang nhanh chóng trở thành “The Lost City”? Không, không thể như vậy! Những quyển sách về Sài G̣n xưa đẹp như Phạm Công Luận đang làm, những quán cà phê mang h́nh ảnh Sài G̣n kư ức đang mọc lên nhiều hơn. Và nữa, những bộ phim, sách ảnh khác tương tự đang xuất hiện nhiều hơn, đang giúp chúng ta tin rằng: Chắc chắn những ông già 6x và các thế hệ già hơn và ngay cả những người trẻ 8x, 9x đều không muốn Sài G̣n trở thành “The Lost City”! Chúng ta phải viết tiếp, làm tiếp nhiều điều để mai này, không than khóc không buồn thảm khi cứ phải “đập cổ kính ra t́m lấy bóng”, phải không “ông Sơn Nam 6x” của tôi?
Chiều mưa 9/10/2014
Phúc Tiến
