Bài Xuân Tha Hương được Nguyễn Bính viết cách đây 60 năm, khi ông c̣n đang ở Huế. Ngày xưa, Nguyễn Bính sống với mẹ ở quê nhà, khi mẹ mất, Nguyễn Bính bỏ quê lên tỉnh thành – Hà Nội – t́m kiếm chút danh, chút lợi. Đuổi theo những đối tượng của sự ham muốn không lâu Nguyễn Bính đă nếm đủ mùi đau khổ. Trong những lúc khổ đau ấy, ông nhớ tới quá khứ, và nghĩ rằng chỉ có quá khứ mới đáng để cho ḿnh sống thôi.
Trong Xuân Tha Hương, Nguyễn Bính viết:
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Ôi, chị một em, em một chị
Trời làm xa cách mấy con sông
Lúc này Nguyễn Bính đă cùng với một người bạn rời bỏ Hà Nội, đi vào Nam. Sau nhiều tháng sống lăn lóc, ră rời ở miền Nam, họ trở về Huế. Khi đó Huế đang là mùa mưa, mưa dầm dề, mưa thối đất thối cát, mưa từ ngày này sang ngày khác.
Trời mưa ở Huế sao buồn thế!
Cứ kéo dài ra tới mấy ngày
Mưa ở Huế không phải chỉ vài ngày, mà mưa suốt cả mười mấy ngày luôn, ai đă từng ở Huế th́ biết. Với tâm trạng buồn chán, thất vọng, chẳng biết làm ǵ, đôi bạn dùng rượu để làm vơi bớt đi nỗi khổ đau.
Hôm qua c̣n sót hơn đồng bạc
Hai đứa bàn nhau uống rượu say
Nón lá áo tơi ra quán rượu
Chơ vơ trên bến nước sông đầy
Sầu nghiêng mái quán mưa tong tả
Chén ứa men lành lạnh ngón tay
Không hiểu v́ sao hai đứa lại
Chung lưng làm một chuyến đi đầy?
Đây là những kỉ niệm với Huế, năm 1941 và năm 1942, Nguyễn Bính viết bài Xuân Tha Hương để nhớ lại những kỉ niệm này.
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Ôi, chị một em, em một chị
Trời làm xa cách mấy con sông
Nguyễn Bính đă cùng một người bạn đi từ Bắc vào Nam, rồi từ Nam trở ra Huế. Huế với Hà Nội cách nhau bởi bảy con sông: sông Mă, sông Cả, sông Gianh, sông Đồng Hới, sông Quảng Trị, sông Bến Hải rồi tới sông Hương.
Em đi dang dở đời mưa gió
Chị ở vuông tṛn phận lănh cung
Chén rượu tha hương, trời, đắng lắm
Trăm hờn ngh́n giận suốt mùa đông
Chiều qua ngồi ngắm hoàng hôn xuống
Nhớ chị làm sao, nhớ lạ lùng…
Chúng ta thưởng thức tiếp đoạn ba:
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Chao ơi, tết đến em không được
Trông thấy quê hương thật năo nùng!
Ai bảo mắc duyên vào bút mực
Suốt đời mang lấy số long đong!
Người ta đi kiếm giàu sang cả
Ḿnh chỉ mơ toàn chuyện viễn vông
Trong khi mọi người đang lao vào t́m kiếm bằng cấp, đang cố gắng làm giàu th́ ḿnh lại từ bỏ tất cả để đi tu, đó có phải là đang mơ chuyện viễn vông không? Hăy thử hỏi chính ḿnh, có phải ḿnh cũng giống Nguyễn Bính: toàn mơ chuyện viễn vông, Niết bàn, Tịnh độ xa vời?
Người ta đi kiếm giàu sang cả
Ḿnh chỉ mơ toàn chuyện viễn vông
Em biết giàu sang đâu đến lượt
Nợ đời nặng quá gỡ sao xong?
Chúng ta xuất gia v́ một lư tưởng cao đẹp. Chúng ta biết con đường cần đi. Mỗi ngày, chúng ta biết cần làm ǵ. Mỗi giờ, chúng ta biết cần làm ǵ. C̣n Nguyễn Bính rời quê hương với mục đích kiếm t́m một công danh, một t́nh yêu nào đó. Và ta biết rơ, công danh và sắc dục chỉ khiến cho người ta thất điên bát đảo mà thôi. Chỉ cần đọc vài câu là ta biết được tâm hồn của Nguyễn Bính lúc đó như thế nào.
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Tết này, ô thế mà vui chán
Những một ḿnh em uống rượu hồng
Rượu cay nhớ chị hồi con gái
Thương chị từ khi chị lấy chồng
Cố nhân chẳng biết làm sao ấy
Rặt những tin đồn chuyện bướm ong
Qua những câu thơ trên, ta nhận biết được, những khổ đau, những giận hờn trong chuyện t́nh yêu của Nguyễn Bính.
Thôi em chẳng dám đa mang nữa
Chẳng buộc chân vào sợi chỉ hồng
Nàng bèo bọt quá, em lăn lóc
Chắp nối nhau hoài cũng uổng công!
Và với giọng rất là chua chát:
Một trăm con gái đời nay ấy
Đừng nói ân t́nh với thủy chung!
Lúc này Nguyễn Bính không c̣n có thể tin tưởng được bất kỳ người con gái nào nữa. Bởi họ đă cho chàng leo cây, khiến chàng chật vật, lên xuống thất thường.
Người ấy xuân già chê gối lẻ
Nên người nong nả chuyện sang sông
Sang sông là đi lấy chồng. Đây là cách dùng h́nh tượng.
Đ̣ ngang bến dọc tha hồ đấy
Quư hóa ǵ đâu một chữ «đồng»!
Đ̣ ngang bến dọc, tức là nếu không lấy được người này th́ lấy người khác. Hơi có chút mỉa mai, cay cú, xen lẫn với sự giận hờn những người con gái đă đi qua, và để lại những vết thương trong ḷng Nguyễn B́nh.
Vâng, em trẻ dại, em đâu dám…
Thôi, để người ta được kén chồng
Thiếu nữ hoài xuân mơ cát sĩ
Chịu làm sao được những đêm đông…
(Khốn nạn, tưởng yêu là khó chứ
Không yêu th́ thực dễ như không)
Đây là tâm trạng của Nguyễn Bính khi t́nh duyên và công danh sự nghiệp thất bại.
Chị ơi, tết đến em mua rượu
Em uống cho say đến năo nùng
Uống say cười vỡ ba gian gác
Ném cái chung t́nh xuống đáy sông!
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Sương muối gió may rầu rĩ lắm
C̣n vài hôm nữa hết mùa đông
Xuân đến cho em thêm một tuổi
Thế nào em cũng phải thành công
Dù thất bại ê chề, nhưng vẫn cố bám víu và hy vọng ở tương lai.
Xuân đến cho em thêm một tuổi
Thế nào em cũng phải thành công
Em không khóc nữa, không than nữa
Đây một bài thơ hận cuối cùng
Nguyễn Bính nói rằng, đây là bài thơ than khóc cuối cùng, nhưng sau bài thơ này Nguyễn Bính c̣n có tới hàng trăm bài thơ than khóc khác nữa.
Không than chắc hẳn hồn tươi lại
Không khóc tha hồ đôi mắt trong
Xuân tha hương
Nguyễn Bính
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Ôi, chị một em, em một chị
Trời làm xa cách mấy con sông.
Em đi trăng gió đời sương gió
Chị ở vuông tṛn phận lănh cung
Chén rượu tha hương, trời: đắng lắm
Trăm hờn ngh́n giận một mùa đông
Chiều nay ngồi ngắm hoàng hôn xuống
Nhớ chị làm sao, nhớ lạ lùng...
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Vườn ai thấp thoáng hoa đào nở
Chị vẫn môi son vẫn má hồng?
Áo rét ai đen mà ngóng đợi
C̣n vài hôm nữa hết mùa đông!
Cột nhà hàng xóm lên câu đối
Em đọc tương tư giữa giấy hồng
Gạo nếp nơi đây sao trắng quá
Mỗi ngày phiên chợ lại thêm đông
Thiên hạ đua nhau mà sắm Tết
Một ḿnh em vẫn cứ tay không
Vườn nhà Tết đến hoa c̣n nở
Chị gửi cho em một cánh hồng
Tha hương chẳng gặp người tri kỷ
Một cánh hoa tươi đủ ấm ḷng
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng...
Chao ơi, Tết đến em không được
Trông thấy quê hương thật năo nùng
Ai bảo mắc duyên vào bút mực
Ṣng đời mang lấy số long đong
Người ta đi kiếm giàu sang cả
Ḿnh chỉ mơ hoài chuyện viễn vông
Em biết giàu sang đâu đến lượt
Nợ đời nặng quá gỡ sao xong?
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Tết này, ô thế mà vui chán
Nhưng một ḿnh em uống rượu nồng
Rượu cay nhớ chị hồi con gái
Thương chị từ khi chị lấy chồng
Cố nhân chẳng biết làm sao ấy
Rặt những tin đồn chuyện bướm ong
Thôi, em chẳng dám đa mang nữa
Chẳng buộc vào chân sợi chỉ hồng
Nàng bèo bọt quá, em lăn lóc
Chấp nối nhau hoài cũng uổng công!
(Một trăm con gái đời nay ấy
Đừng nói ân t́nh với thủy chung!)
Người ấy xuân già chê gối lẻ
Nên càng nôn nả chuyện sang sông
Đ̣ ngang bến dọc tha hồ đấy
Quư hoá ǵ đâu một chữ đồng!
Vâng, em trẻ dại, em đâu dám
Thôi, để người ta được kén chồng
Thiếu nữ hoài xuân mơ cát sĩ
Chịu làm sao được những đêm đông
Khốn nạn, tưởng yêu th́ khó chứ
Không yêu th́ thực dễ như không!
Chị ơi, Tết đến em mua rượu
Em uống cho say đến năo ḷng
Uống say cười vỡ ba gian gác
Ném cái chung t́nh xuống đáy sông
Thiên hạ «chi nghinh Nam Bắc điểu»
T́nh đời «Diệp tống lăng lai phong»
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một chút ḷng
Sương muối gió may rầu rĩ lắm
C̣n vài hôm nữa hết mùa đông
Xuân đến cho em thêm một tuổi
Thế nào em cũng phải thành công
Em không khóc nữa, không than nữa
Đây một bài thơ hận cuối cùng
Không than chắc hẳn hồn tươi lại
Không khóc tha hồ đôi mắt trong
Chị ơi, em cưới mùa Xuân nhé?
Đốt pháo cho thơm với rượu hồng
Xa nhà xa chị tuy buồn thật
Cũng cố vui ngang gái được chồng
Em sẽ uống say hơn mọi bận
Cho hồn về tận xứ Hà Đông
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Với lá thư này là tất cả
Những lời tâm sự một đêm đông
Thôn gà eo óc ngoài xa vắng
Trời đất tàn canh tối mịt mùng
Đêm nay em thức thi cùng nến
Ai biết t́nh em với núi sông
Mấy sông mấy núi mà xa được
Ḷng chị em ta vẫn một ḷng
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm ḷng
Cầu mong cho chị vui như Tết
Tóc chị bền xanh, má chị hồng
Trong mùa nắng mới sầu không đến
Giữa hội hoa tươi ấm lại ḷng
Chắc chị đời nào quên nhắc nhở:
Xa nhà, rượu uống có say không?
