Trong khi Nga lo ngại ảnh hưởng của Trung Quốc ngày càng tăng tại ở những nước cộng hoà thuộc Liên Xô cũ; Trung Quốc và Ấn Độ cũng có nhiều bất đồng về lănh thổ.
Hội nghị thượng đỉnh SCO được tổ chức trong bối cảnh địa - chính trị đang diễn biến phức tạp khu vực Trung Nam Á.
Mỹ rút quân khỏi Afghanistan, chế độ của Tổng thống Ashraf Ghani sụp đổ, Taliban lên nắm quyền, vai tṛ của Mỹ ở khu vực giảm sút mạnh. Căng thẳng âm ỉ giữa Ấn Độ và Pakistan, giữa Ấn Độ và Trung Quốc chưa có triển vọng lắng dịu.
Ngày 16-17/9/2021, Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) đă được tổ chức tại Thủ đô Dushanbe của Tajikistan nhân kỷ niệm lần thứ XX thành lập tổ chức này, dưới sự chủ toạ của Tổng thống Tajikistan Emomali Rahmon.
Tham dự Hội nghị có Tổng thống J. Tokayev, Tổng thống Kyrgyzstan S. Zhaparov, Thủ tướng Pakistan Imran Khan, Tổng thống Uzbekistan S. Mirziyoyev, Tổng thống Turkmenistan G. Berdimuhamedov. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh, Thủ tướng Ấn Độ N. Modi và Tổng thống Nga V. Putin đă tham gia theo h́nh thức trực tuyến.
Tổng thống Iran Ebrahim Raisi là nước quan sát viên cũng được mời đến Dushanbe với tư cách khách mời danh dự. Trên cơ sở luân phiên hàng năm, Chủ tịch khoá tới được chuyển giao cho Tổng thống Uzbekistan.
Trên b́nh diện quốc tế, đối đầu giữa Washington và Bắc Kinh ngày càng trở nên gay gắt. Trong t́nh h́nh này, các nhà lănh đạo SCO đă tập trung thảo luận các biện pháp tăng cường hợp tác khu vực để SCO có thể đóng vai tṛ lớn hơn trong tương lai.
SCO được thành lập ngày 15/6/2001 trên cơ sở của nhóm Thượng Hải 5 (Shanghai Five) gồm Nga, Trung Quốc, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan hoạt động từ năm 1996.
Mục tiêu ban đầu của nhóm này là nhằm tăng cường quan hệ láng giềng hữu hảo, giải quyết các tranh chấp biên giới thông qua các biện pháp đa phương. Năm 2001, Uzbekistan gia nhập tổ chức này lấy tên là Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). SCO đă mở rộng phạm vi hoạt động bao gồm hợp tác kinh tế, văn hóa và an ninh, chống khủng bố, chủ nghĩa ly khai và chủ nghĩa tôn giáo cực đoan. Năm 2017, Ấn Độ và Pakistan gia nhập SCO và trở thành thành viên đầy đủ của tổ chức này.
Theo SCO, một trong những mục tiêu chính của tổ chức này là giữ vững và đảm bảo ḥa b́nh, an ninh và ổn định trong khu vực. Những mục tiêu khác gồm tăng cường hợp tác chính trị, giáo dục và những vấn đề kinh tế như năng lượng, giao thông, du lịch, khoa học và bảo vệ môi trường. Các nước SCO cũng t́m cách thiết lập một "trật tự quốc tế mới về chính trị và kinh tế dân chủ, công bằng và hợp lư".
Trung Quốc và Nga, hai cường quốc lớn nhất của SCO cho rằng "trật tự mới" này phải được xây dựng trên cơ sở chấm dứt sự hiện diện quân sự của Mỹ tại Trung Á, nơi mà hai quốc gia này coi là khu vực ảnh hưởng của họ.
Hội nghị đă ra "Tuyên bố Dushanbe" kỷ niệm 20 năm thành lập. Tuyên bố đă tổng kết các hoạt động của SCO trong 20 năm qua, đồng thời khẳng định các nguyên tắc cơ bản, phương hướng hoạt động của SCO trong thời gian tới, nhấn mạnh ưu tiên hợp tác giữa các nước thành viên trong việc đảm bảo an ninh khu vực và quốc tế.
Tuyên bố lên án mạnh mẽ chủ nghĩa khủng bố dưới mọi h́nh thức, đồng thời khẳng định sự cần thiết tăng cường các nỗ lực chung để ngăn chặn chủ nghĩa khủng bố. Các quốc gia thành viên tái khẳng định vai tṛ đặc biệt của SCO trong cuộc chiến chống khủng bố, chủ nghĩa ly khai và chủ nghĩa cực đoan, buôn bán ma túy, tội phạm có tổ chức, tham nhũng, an ninh mạng và tương tác trong lĩnh vực quốc pḥng và luật học nhằm đảm bảo an ninh khu vực.
Tuyên bố kêu gọi hợp tác trong cuộc chiến chống đại dịch COVID-19. Văn kiện cũng bày tỏ mong muốn hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, thương mại, kinh doanh, tài chính, vận tải và năng lượng. Tuyên bố dành sự chú ư lớn cho sự hợp tác trong lĩnh vực nhân đạo, nhân quyền, b́nh đẳng giữa các quốc gia, vai tṛ phụ nữ trong chính trị và kinh tế, môi trường, giáo dục, chăm sóc sức khỏe, thể thao và du lịch.
Về t́nh h́nh Afghanistan và an ninh khu vực, tuyên bố Dushanbe khẳng định ủng hộ "sự ra đời của nước Afghanistan với tư cách là một quốc gia độc lập, trung lập, thống nhất, dân chủ và ḥa b́nh, không có khủng bố, chiến tranh và ma tuư, kêu gọi Taliban thành lập một chính phủ toàn diện ở Afghanistan với sự tham gia của đại diện các nhóm sắc tộc, tôn giáo, chính trị và xă hội Afghanistan."
Những người tham gia hội nghị cũng buộc trách nhiệm cho Mỹ đă tàn phá Afghanistan và tỏ sẵn sàng tham gia vào công cuộc tái thiết đất nước này.
Nhân dịp này, Tại Dushanbe, 30 văn kiện đă được kư kết về nhiều h́nh thức hợp tác giữa các nước thành viên trong các lĩnh vực phát triển bền vững, duy tŕ ổn định trong không gian của SCO và thế giới, cũng như tăng cường hợp tác văn hóa và nhân đạo.
Hội nghị đă kết nạp Iran làm thành viên đầy đủ của SCO, đồng thời cấp cho Ả Rập Saudi, Ai Cập và Qatar tư cách đối tác đối thoại.
"Cơm không lành, canh không ngọt"
Sau 20 năm thành lập, SCO đă quy nạp được nhiều thành viên và trở thành một tổ chức khu vực quan trọng. Nói như vậy không có nghĩa là mọi thứ đều suôn sẻ. Nội bộ SCO có nhiều vấn đề nổi cộm giữa các nước thành viên.
Mặc dù hợp tác rất tốt với nhau trong SCO, Trung Quốc và Nga luôn luôn cạnh tranh giành ảnh hưởng đối với vùng Trung Á. Trung Quốc t́m cách mở rộng quan hệ kinh tế với các nước Trung Á v́ đây là nguồn cung cấp năng lượng quan trọng cho nền kinh tế đang phát triển và phục vụ cho sáng kiến "Một vành đai, một con đường" của ḿnh.
Trong khi đó, Nga lo ngại ảnh hưởng của Trung Quốc ngày càng tăng tại các quốc gia Trung Á vốn là những nước cộng hoà thuộc Liên Xô cũ vẫn nằm trong ṿng ảnh hưởng của ḿnh trong không gian hậu Xô Viết.
Trung Quốc và Ấn Độ là hai thành viên lớn nhất trong SCO cạnh tranh ảnh hưởng với nhau ở khu vực và trên thế giới. Đặc biệt hai nước có nhiều bất đồng về lănh thổ tồn tại từ sau cuộc chiến tranh biên giới Trung - Ấn năm 1962.
Mới đây nhất, ngày 5/5/2020 các bất đồng này đă bùng nổ thành cuộc xung đột vũ trang giữa hai nước dọc theo đường kiểm soát thực tế (LAC), làm nhiều người chết và bị thương.
Quan hệ giữa Ấn Độ với Pakistan cũng trong t́nh trang "cơm chẳng lành, canh chẳng ngọt". Kể từ khi Pakistan tách khỏi Ấn Độ thành quốc gia độc lập tháng 8/1947 đến nay, các bất đồng giữa hai nước, đặc biệt tranh chấp chủ quyền đối với vùng Kashmir vẫn không được giải quyết. Nhiều cuộc chiến tranh đă xảy ra, mới đây nhất năm 2020 đă leo thang thành cuộc xung đột vũ trang lớn, cả Ấn Độ và Pakistan đều đe doạ sẽ sử dụng vũ khí hạt nhân.
Giữa các nước cộng ḥa Trung Á cũng có nhiều mâu thuẫn về chính trị và kinh tế. Uzbekistan phản đối Tajikistan xây dựng nhà máy thủy điện Rogun trên thượng nguồn sông Vakhsh và đập thuỷ điện Farhad trên sông Amu Darya. Hai dự án này có thể làm cạn kiệt nước ở phía hạ lưu, gây tổn hại tới ngành trồng bông, một trong những nguồn thu nhập chính của Uzbekistan. Ngoài ra, sau khi Liên Xô sụp đổ, một số vùng lănh thổ và tài nguyên trở thành tranh chấp và đối đầu giữa hầu hết các nước cộng ḥa Trung Á. Các mâu thuẫn này đă khiến cuộc xung đột giữa Kyrgyzstan và Tajikistan, giữa Uzbekistan và Tajikistan trở thành vấn đề nhức nhối kéo dài hàng chục năm qua.
Quan điểm của các thành viên SCO về Afghanistan cũng khác biệt. Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với chính quyền mới của Taliban, trong khi Ấn Độ phản đối mạnh mẽ và kiên quyết thành lập một chính phủ ḥa hợp với sự tham gia của tất cả các phe phái chính trị, tôn giáo và sắc tộc. Nga đang xem xét cẩn trọng và không vội vàng công nhận chính phủ Taliban. Lập trường của Trung Quốc được Pakistan, Uzbekistan, Kazakhstan ủng hộ. Trong khi đó, ngoài Ấn Độ, c̣n có Tajikistan chưa sẵn sàng quan hệ với Taliban. Quan điểm của Tajikistan là có thể hiểu được do khoảng 1/4 dân số Afghanistan là người Tajik, những người chống Taliban.
SCO có phải là khối chống Mỹ?
Một số nhà phân tích cho rằng SCO là một khối chống Mỹ, trong đó Nga, Trung Quốc và Iran đóng vai tṛ chủ chốt. Tuy nhiên, nhiều người khác lại cho rằng điều này không hoàn toàn như vậy.
Ấn Độ và Pakistan có quan hệ chặt chẽ với Mỹ. Kazakhstan, Uzbekistan, Tajikistan và một số nước khác chủ trương quan hệ b́nh thường, không muốn căng thẳng với Washington. Bản thân Trung Quốc cũng không t́m cách biến SCO thành một liên minh trong đối đầu với Mỹ mà muốn thông qua cơ chế này để có thêm bạn bè, năng cao vị thế khu vực và quốc tế, phục vụ các lợi ích của ḿnh.
Tổ chức hợp tác Thượng Hải là một tổ chức tập hợp các quốc gia có chế độ chính trị, cũng như quan điểm và lợi ích khác nhau. Chính v́ vậy, mặc dù hoạt động của tổ chức này khá phức tạp với nhiều mâu thuẫn nội bộ, nhưng nó đóng vai tṛ quan trọng đối với sự phát triển của các nước thành viên cũng như việc đảm bảo an ninh ở khu vực Trung Đông và Trung Nam Á. Sự khác biệt trong cách tiếp cận một số vấn đề chính trị và kinh tế kể cả song phương và đa phương không ngăn cản SCO phát huy vai tṛ của ḿnh tại khu vực và trên thế giới.
Các nhà lănh đạo SCO khẳng định, mặc dù quan điểm khác nhau, nhưng các nước thành viên cùng chung lợi ích phấn đấu v́ sự thịnh vượng của từng nước, v́ sự ổn định và an ninh của khu vực. Các nhà lănh đạo SCO cũng tuyên bố, tổ chức này không nhằm chống lại bất kỳ nước nào hoặc tổ chức nào. Chính v́ tôn chỉ, mục đích như vậy, đến nay ngày càng có nhiều nước quan tâm gia nhập SCO.
Iran trở thành thành viên chính thức của SCO
Iran quan tâm và mong muốn gia nhập SCO ngay sau khi tổ chức này thành lập. Năm 2004, Tehran đă đệ đơn xin trở thành quan sát viên. Tại hội nghị thượng đỉnh SCO tháng 7/2005 ở Astana, yêu cầu của Iran được chấp thuận, cùng với Ấn Độ và Pakistan, Iran trở thành quan sát viên của SCO.
Năm 2008, Iran nộp đơn xin trở thành thành viên đầy đủ của SCO. Đây là thời điểm đối đầu căng thẳng giữa Tehran với Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) và LHQ liên quan đến chương tŕnh hạt nhân của Iran. Trước sức ép từ các cơ quan này, Tehran muốn gia nhập SCO với hy vọng thoát khỏi sự cô lập của cộng đồng quốc tế. Từ năm 2006 - 2010, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đă thông qua một loạt nghị quyết chống Iran, áp đặt lệnh trừng phạt quốc tế đối với Tehran.
Trong t́nh h́nh như vậy, không thể đi ngược lại xu thế chung của cộng đồng quốc tế, các thành viên SCO đă không chấp thuận đơn xin gia nhập của Iran. Để có cơ sở pháp lư cho việc từ chối yêu cầu của Iran, hội nghị thượng đỉnh SCO họp tại Tashkent năm 2010 đă quy định một quốc gia "đang bị Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc trừng phạt th́ không thể trở thành thành viên của SCO."
Sau khi đạt được thoả thuận Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) năm 2015 giữa Iran với các nước P5+1, HĐBA/LHQ quyết định dỡ bỏ các lệnh trừng phạt chống Iran, nhiều doanh nghiệp trên thế giới gồm các công ty nhà nước cũng như tư nhân đă đổ xô đến Iran t́m kiếm cơ hội làm ăn tại quốc gia này. Lúc này, việc gia nhập SCO không c̣n là nhu cầu cấp thiết của Iran nữa, mặc dù Tehran vẫn luôn tham gia ở cấp cao với tư cách quan sát viên các hội nghị thượng đỉnh và các cuộc họp khác, kể cả các cuộc tập trận chống khủng bố.
Tại Hội nghị thượng đỉnh Dushanbe, Iran được kết nạp là thành viên chính thức của SCO.
VietBF @ Sưu tầm
Games
