Minh họa: Trần Trung Toàn Thiện/Unsplash
“Những người đang lâm cảnh đói khát ở Việt Nam. Bây giờ ngửa tay nhận quà từ thiện để sống sót qua ngày. Một lúc nào đó sau khi dịch đă qua, người ta nhớ lại đă có lúc phải xin của người để sống, họ có cảm thấy tủi hổ không?”
“V́ sao họ sẽ cảm thấy tủi hổ?”
“Th́ lư do b́nh thường. Không tự nuôi thân được, phải nhờ người khác th́ như ăn xin. Mọi người đều thấy là điều nhục mà?”
“Anh không thấy ư tưởng đó là cần thiết, và nó cũng không đúng chỗ nào hết.”
“Sai chỗ nào?”
“Theo em th́ ư tưởng ăn xin là nỗi nhục có dính líu ǵ đến ḷng tự trọng không?”
“Tức nhiên là có. V́ tự trọng th́ việc xin xỏ, hạ ḿnh với người khác là không nên.”
“Ngay cả khi tối cần, không có không được, mà ḿnh th́ đang không có?”
“Th́ lúc đó bắt buộc phải xin rồi, nhưng mà sau đó cảm thấy hành động xin làm ḿnh giảm giá trị cũng là b́nh thường chứ? Sao anh nói sai?”
“Em hỏi th́ chịu khó kiên nhẫn nghe câu trả lời. Đầu tiên người nào đánh đồng việc xin với hạ ḿnh là không đúng. Thứ nữa, họ đánh đồng tự trọng với tự ngă hay tự tôn lại cũng sai. Muốn thấy chuyện này, phải lấy một bối cảnh rộng hơn lớn hơn thông thường mà nh́n. Anh nói bối cảnh tâm linh chẳng hạn. Tâm linh đây không phải tôn giáo, v́ ngày nay người ta hiểu chữ “tổ chức tôn giáo” rất khác với nghĩa nguyên thủy. Và họ có lư do chính đáng để nghi ngại v́ tôn giáo tổ chức đă sai lạc rất nhiều. Thí dụ như trong Phật Giáo từ khởi thủy đă có việc khất thực mỗi ngày. Một tu sĩ xin ăn là chuyện b́nh thường.
Minh họa: Đức Mạnh/Unsplash
Như vậy những khất sĩ, trong đó có cả Đức Phật, có cảm thấy nhục không? Nếu không th́ v́ sao? V́ họ chỉ tu suốt ngày, không thể bận việc mưu sinh. Nhưng họ không ăn hại, v́ một là họ tu để lợi lạc cho mọi người, không phải riêng họ, và hai là bá tánh có dịp nuôi cơm họ th́ bá tánh tự động được phước theo nhân quả. Như vậy th́ họ xin có lợi cho cả hai bên. Họ không lợi dụng hay lạm dụng, họ công bằng và ṣng phẳng, nên cái xin của họ không phải điều để mang nhục.”
Gần như mọi hệ thống tâm linh đều nhấn mạnh ba đức tính, là ḷng nhân, ḷng trân trọng, và ḷng biết ơn. Trong trường hợp khất thực, ḷng biết ơn quay tṛn bánh xe tương sinh khiến cho cả kẻ nhận và người cho hỗ trợ nhau trong cuộc sống: người cho nhận cuộc sống tinh thần, và người nhận được cuộc sống thân xác. Giăi bày này không phải đặt điều ngụy biện, cũng không ra ngoài sự thật. Nếu ấn định rằng xin xỏ là hạ ḿnh, là mất danh dự, không được làm, th́ không ai sống sót nổi. Bởi con người từ lúc sanh ra đến khi chết đi vẫn phải ăn xin trời đất mới sống.
Em có thể tự hào rằng con người tự nuôi ḿnh bằng cách tự trồng lúa gạo hoa quả, nhưng đó là tự hào sai chỗ, v́ con người chỉ biết áp dụng quy luật thiên nhiên để trồng trọt, chứ từ nguyên thủy, không tạo ra hạt lúa, đất cát, ánh nắng, hay nước được. Hay nói gần hơn, con người không tạo ra dưỡng khí được, mà không có nó th́ chết ngay trong vài phút. Dưỡng khí có sẵn trong trời đất, coi như cho không. Con người dùng nó là một cách xin xỏ, ăn mày trời đất để sống, nhưng không phải là điều nhục. Chỉ cần có ḷng biết ơn là đủ. Khi không có mà cần, xin nơi chỗ có để cho th́ không có ǵ là nhục, chỉ coi như món nợ. Khi có th́ đừng quên trả bằng cách này hay cách khác, có vậy thôi. Có xin mà có trả th́ ḷng tự trọng nguyên vẹn.
Minh họa: min foto/Unsplash
Không có chuyện chỉ v́ xin mà nó sứt mẻ. Ngược lại, người nào nói rằng tôi không cần ai để sống, không phải xin xỏ ai bao giờ, th́ chỉ tự ngă tự tôn, do thiếu hiểu biết. Kể em nghe lời một cha bạn vong niên mà bọn trẻ thời nay có thể rẻ rúng là hủ nho hủ táo, nói với anh Việt Nam từ thời vua Lê Thánh Tôn có bộ luật Hồng Đức ghi tội h́nh sự gọi là “Bất ưng vi”, nghĩa là “kẻ nào thấy việc đáng làm mà không làm, nhẹ th́ phạt 40 roi, nặng th́ 80 trượng, nặng nữa th́ tội đồ, tức phải đi đày.” Trong đó, thấy người nào cần giúp, ḿnh giúp được mà không làm, th́ phải tội.
Chờ ǵ đến thế giới ngày nay Việt Nam mới văn minh? Điều khó khăn ở Sài G̣n ngay bây giờ là nó đă thuộc về một xă hội mà trong đó điều b́nh thường nhất – như quan tâm cho người hoạn nạn – lại là một hành động ngoại lệ, hay thậm chí được tôn vinh như hành vi anh hùng. V́ vậy mới có người đặt ra vấn đề là từ cái cho của kẻ có đến cái nhận của người thiếu, là vinh hay nhục.
Trước đây người Sài G̣n có th́ cho chỗ đang cần không chờ báo đáp, đợi cảm ơn lễ mễ, không kể ơn nghĩa. Một chuyện gần như đương nhiên trong cách đối xử với nhau trước đây bây giờ lại được coi là điều cao cả khác thường. Người ta mất thói quen đó, anh mới phải đem chuyện trời đất ra giải thích với em. C̣n nó th́ em đă không thắc mắc, và anh cũng không phải lải nhải từ năy giờ. Em lớn lên ở Sài G̣n mà vẫn giữ được nét hào sảng này của Sài G̣n th́ anh dẫn em đi ăn gelato bên bờ sông. Em đă quên nó mà đặt ra vấn đề vinh nhục ở chỗ cho-nhận trong cơn khó hiện nay th́ anh có chiều em cách mấy cũng chỉ cho em ăn cà lem cây xoàng. C̣n lâu mới được ăn gelato autentico, nghe hông!”
Games
