Là thứ rau mọc dại và hiện nay được người dân trồng làm rau ăn, rau dền được mệnh danh là rau trường thọ.
Đông y có câu: "Tháng năm ăn rau dền là chính, tháng sáu không dùng rau dền để đổi trứng, tháng bảy có vàng cũng không đổi rau dền". Rau dền được coi là món ăn trường họ nhờ nhiều công dụng tốt cho sức khoẻ.
Luận bàn về rau dền, Nhà khoa học, Lương y Đa khoa Bùi Đắc Sáng, Viện hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam, Hội Đông y Hà Nội, cho hay rau dền có tên gọi khác là cây sai, dền đỏ, mạy sản săn (Tày). Tên khoa học của rau dền là Xylopia vielana Pierre, thuộc Họ Na - Annonaceae.
Rau dền được chia làm nhiều loại và đều có những tác dụng dược lư chữa bệnh nhất định.
Rau dền canh
Rau dền canh hay c̣n gọi là rau dền tía, rau dền đỏ. Tên khoa học: Amaranthus tricolor L., thuộc Họ Rau dền - Amaranthaceae.
Nhà khoa học, Lương Y Bùi Đắc Sáng cho biết: "Rau dền canh cây thảo mọc đứng, cao 1m hay hơn, xẻ rănh. Lá h́nh thoi hay ngọn giáo, thon hẹp ở gốc, nhọn tù, dài 3,5-12cm, rộng 2,5-10mm.
Hoa thành ngù ở nách lá, h́nh cầu, các hoa ở phía trên sít nhau hơn và tận cùng thân hay cành bằng một bông gần như liên tục, không có lá mà có những lá bắc và lá dài lởm chởm.
Quả h́nh tíu, nhẵn, h́nh trứng nón, dài 2mm, có các ṿi nhụy ở phía trên dài 1mm, quả mở bằng một khe ngang, Hạt h́nh lăng kính 1mm, màu đen.
Rau dền canh có nguồn gốc ở Ấn độ đă được thuần hóa ở nhiều nước. Ở nước ta, rau dền canh cũng được trồng ở nhiều nơi. Do trồng trọt mà tạo ra nhiều loại khác nhau tùy theo dạng cây và màu sắc của lá.
Người ta trồng rau dền canh để luộc, xào, nấu canh ăn, v́ thân của chúng lúc non khá mềm và mọng nước. Rau dền canh cũng được sử dụng làm thuốc".
Theo Nhà khoa học, Lương Y Bùi Đắc Sáng, rau dền canh có vị ngọt, tính mát; tác dụng sát trùng, lợi đại tiểu tiện; chủ trị côn trùng đốt, dị ứng mẩn ngứa
Hạt dền có vị ngọt, tính lạnh; tác dụng sát trùng, mát gan, trừ phong nhiệt, thoái uế, sáng mắt, thông đại tiểu tiện; chủ trị các bệnh về gan, mắt.
Hạt rau dền có giá trị dinh dưỡng cao, nó chứa tới 62% tinh bột và 6% chất béo. Ở Cuba có loại rau dền đỏ có hạt mà vị như hạt Hồ đào, dùng để làm bánh.
Lá của rau dền canh chứa nhiều Vitamin A, C, B2. Lá và hạt chứa hàm lượng Protid rất cao, tới 16-8%, trong đó axit amin quan trọng là Lysin.
Lương Bùi Đắc Sáng chia sẻ thêm y học hiện đại đă chứng minh được rau dền có nhiều lợi ích cho sức khoẻ như giảm cholesterol; ngăn ngừa huyết áp cao; ngăn ngừa ung thư; tốt cho bệnh nhân tiểu đường; cải thiện hệ tiêu hóa; tốt cho người thiếu máu.
"Với những giá trị dinh dưỡng, chữa bệnh, bổ dưỡng cho cơ thể, nói rau dền là món ăn để trường thọ cũng không hề quá", Lương Y nói.
Món ăn bài thuốc từ rau dền canh
- Chữa kiết lỵ: Rau dền canh, luộc, ăn cả nước và cái.
- Chữa mắt mờ (có mộng trắng, hoa đen): hạt rau dền canh 10g. Tán hạt dền canh, uống với nước sắc hạt muồng ngủ sao.
- Thông đại tiểu tiện, trừ giun đũa: hạt rau dền canh 20g. Sắc uống.
- Ngăn chặn xuất huyết gây nôn do sẩy thai: 20g rễ rau dền canh. Sắc uống.
Rau dền cơm
Lương Y Bùi Đắc Sáng cho hay, rau dền cơm cũng là loại cây thảo cao 60cm hoặc hơn, phân nhiều nhánh từ gốc, thân có khía màu xanh nhạt. Lá h́nh thoi hoặc h́nh trứng có cuống dài bằng phiến. Hoa màu xanh họp thành cụm hoa dạng đầu ở nách lá và dạng bông dài ở đầu cành. Quả nang nhỏ, chứa nhiều hạt đen bóng.
Rau dền cơm gặp phổ biến ở Ấn độ, miền nam Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Campuchia, Indonesia. Ở nước ta, rau dền cơm mọc hoang và được trồng tại vườn nhà ở các gia đ́nh nông thôn, có thể dùng luộc, xào, nấu canh ăn và sử dụng làm thuốc như rau dền canh.
100g Rau dền cơm có nước 84,6g; protein 3,4g; glucid 1,4g; cellulose 1,6g; vitamin C 63mg; caroten 10,6mg; vitamin B1 0,36mg; vitamin PP 1,3mg.
Ngoài ra c̣n có dền đuôi chồn, dền gai cũng được sử dụng làm thức ăn và thuốc như các loại dền khác.
Lương y Bùi Đắc Sáng lưu ư rau dền chứa nhiều acid oxalic ảnh hưởng tới sự hấp thu canxi và kẽm. Trong rau dền có hàm lượng histamin có thể gây dị ứng nhẹ.
VietBF @ Sưu tầm
Games
