Con trai tôi sinh ra và lớn lên ở Canada, không biết nói tiếng Việt, dù cha mẹ đều là người Việt. Hồi 15 tuổi, cháu hỏi mẹ về thổ dân da đỏ ở Canada, rồi bỗng trầm ngâm:
"Mẹ ơi, cội nguồn con ở đâu? Con là người Việt hay Canada...?"
Mẹ cháu email cho tôi đang làm việc ở Việt Nam, yêu cầu giải thích cho con.
Vincent thân yêu...!
Biết nói thế nào về nguồn cội của con đây nhỉ...? Mẹ vừa khẩn cấp yêu cầu ba nói với con đấy....!
Ba sinh ra và lớn lên ở Việt Nam, rời quê hương lúc 22 tuổi, rồi nhập tịch Canada. Con là người Canada "bẩm sinh"; nhờ máu cha máu mẹ, con có một chút ǵ đó gọi là Việt Nam. Cuộc đời dâu bể, tự nó vẫn trôi… Ba chỉ có thể kể đôi chút về cuộc đời ba, và biết đâu con có thể nhận ra đôi chút nguồn cội của ḿnh....!
Tổ tiên ta thuộc ḍng họ lớn, đă từng khai sơn phá thạch, mở rộng bờ cơi phương Nam. Lịch sử đă ghi dấu điều đó từ thế kỷ 16. Ba mẹ là người Việt Nam, và một cách tự nhiên, kính trọng tổ tiên và yêu đất nước ḿnh....!
Năm 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Trong cơn hoảng loạn, ba đă rời bỏ Việt Nam trên một chiếc thuyền nhỏ, mang theo mặc cảm vô dụng và bị bỏ rơi…
Tổ chức tị nạn quốc tế đă lo liệu cho ba. Họ cấp cho ba một mảnh giấy tùy thân màu vàng, quốc tịch ghi: "vô tổ quốc" (stateless). Ba không nhớ lúc đó ḿnh bị choáng như thế nào. H́nh như ba đă khóc…!
Đất nước Canada tử tế đă tiếp nhận ba. Ngay năm đầu tiên trên xứ người, những người bạn Canada thân thiện đă hỏi ba, nếu như xảy ra chiến tranh giữa Việt Nam và Canada, th́ anh đứng về phía nào. -Việt Nam, ba trả lời không suy nghĩ. Họ trách ba là kẻ vô ơn…!
Sau 5 năm ở Canada, ba miễn cưỡng làm thủ tục nhập tịch. Bà chánh án, ba vẫn c̣n nhớ, từ kinh ngạc, chuyển sang ngờ vực, v́ sao lại nhập tịch muộn như vậy.
Chẳng lẽ ba phải nói thẳng với bà chánh án đáng kính rằng, ba áy náy khi chối bỏ ḿnh là người Việt Nam, và ba chưa sẵn sàng trở thành công dân Canada.
Những năm tháng đầu tiên trên xứ người của ba là vậy đó. Ba vẫn day dứt về quê hương…!
Rồi ba cũng trở thành công dân Canada. Tại đây, ba đă học được biết bao điều từ lớp học, từ thư viện, từ giao tiếp xă hội… Ba cởi ḷng ḿnh để đón nhận nền văn hóa mới lạ, và biết ơn đất nước Canada thân thiện. Hàng ngày, ba nói tiếng Anh, nghĩ theo kiểu Canada, làm theo kiểu Canada… ba không biết ḿnh đă ḥa nhập và trở thành người Canada thứ thiệt từ lúc nào. Có lẽ từ khi con và em Jeffrey ra đời chăng? Ba nhận ra rằng, Canada đă trở thành quê hương thứ hai của ḿnh. Ba chợt rùng ḿnh, nếu như có ai đó hỏi, giả sử xảy ra chiến tranh giữa…
Tự đáy ḷng, ba vẫn cảm thấy mắc nợ quê hương của thời thợ ấu, một món nợ cứ măi dằn vặt…!
Năm 1994, lần đầu tiên ba trở lại thăm Việt Nam sau gần hai mươi năm xa cách. Thật lạ lùng, giữa trùng trùng tập quán, văn hóa, ngôn ngữ, ứng xử, giao tiếp có vẻ quen thuộc, nhưng ba lại thấy lạc lơng, và cảm giác h́nh như ḿnh không phải là người Việt Nam.
Nhưng khi quay về Canada, ba lại cảm thấy h́nh như ḿnh không phải là người… Canada. Ba thấm thía v́ sao dân Canada chính hiệu lại gọi ḿnh là người Canada – gốc – Việt, chính xác hơn là người người Canada – gốc – Việt thế hệ thứ nhất.
Những lần về Việt Nam sau này, ba học lại tiếng Việt từ bè bạn, biết tếu thoải mái hơn, biết xài tiếng lóng, ḥa nhập với cộng đồng hơn....
Giờ đây, Vincent, ba có thể tự hào với con rằng, ba nói thạo tiếng Việt và tiếng Anh, có nghĩa là ba có thể cảm thụ được cả hai nền văn hóa.
Vincent, bạn bè con, thầy cô con là Canada. Xă hội, văn hóa của con là Canada. Con đang hưởng thụ một trong những nền giáo dục tốt nhất để trở thành một công dân tốt. Lẽ tự nhiên, con phải có nghĩa vụ với người mẹ Canada đă cưu mang và dưỡng dục ḿnh.
Nhưng nếu muốn, con cũng có thể tự nhận ḿnh là người Việt Nam, mặc dù trong tâm trí con, Việt Nam là cái ǵ đó xa xôi, mơ hồ. Làm sao ba có thể bảo con yêu thương một cái ǵ đó mơ hồ được chứ? Có điều cha mẹ yêu con, và cũng bởi v́ trong trái tim con, ḍng máu của mẹ và cha vẫn chảy…
Đă là người Sài G̣n từ thuở bào thai, cần ǵ xin nhập tịch
Cội nguồn con ở đâu? Ngày nào đó, có thể con bỗng khao khát nhận diện ḍng máu của ḿnh. Đấy là cội nguồn. Đất nước Việt Nam không có công dưỡng, nhưng măi măi là người cha trong huyết quản con.
Rồi có lúc con sẽ trở về Việt Nam, nơi cha mẹ đă sinh ra và lớn lên, nơi mà giờ đây, ba đang cật lực làm việc, vừa cho mục đích mưu sinh, vừa trả ‘món nợ’ tâm linh với tổ tiên ḿnh. Ngày đó, nếu muốn, con có thể ở lại và làm việc tại đây, như những người Việt khác. Đất nước này sớm muộn rồi cũng chuẩn bị để đón chào con, những đứa con xa xứ thế hệ thứ hai trở về làm quen với nguồn cội.
Con có nơi sinh, có quốc tịch, có passport, và con cũng có nguồn cội. Nhưng con cũng có thể là một công dân của thế giới, miễn là con biết yêu đời, và yêu người.
Thế giới đang nhỏ dần lại. Con hăy tận dụng điều đó.
Cha của con....!
VietBF©sưu tập