Làm 20 giờ mỗi ngày suốt ba tháng không được trả lương, suưt bị chủ lạm dụng, Nguyễn Thị Hoa, 37 tuổi, bỏ trốn với duy nhất bộ đồ đang mặc trên người.
Năm 2007, chị Hoa được môi giới giới thiệu sang Thái Lan làm việc. Trước đó một năm, chồng chị đi xuất khẩu lao động ở Malaysia, nhưng công việc không thuận lợi nên về nước tay trắng, kèm khoản nợ hơn 70 triệu đồng. Hoa quyết định vay thêm tiền làm thủ tục xuất ngoại.
Với visa du lịch, Hoa xin vào làm việc chui tại một xưởng may tư nhân, lương 4.000 bath (khoảng 2,8 triệu đồng) một tháng, làm việc từ 6h sáng đến 12h khuya. Đây là mức lương trong mơ của cô bởi công nhân ở Việt Nam thời bấy giờ đang nhận lương trung b́nh hơn 600.000 đồng.
Nguyễn Thị Hoa quê Hà Tĩnh là một trong rất nhiều phụ nữ Việt Nam đi lao động nước ngoài theo đường phi chính thức, kể về hành tŕnh của ḿnh trong buổi ra mắt tập sách "Hành tŕnh di cư lao động nước ngoài của phụ nữ Việt Nam: Những câu chuyện bây giờ mới kể", sáng 28/2.
Tiến sĩ Khuất Thu Hồng, Viện trưởng Nghiên cứu phát triển xă hội (ISDS), cho rằng số phụ nữ Việt Nam đi lao động nước ngoài theo đường phi chính thức rất nhiều. Tuy nhiên, cũng v́ phi chính thức nên không thể có con số thống kê cụ thể.
Theo thống kê của Bộ Lao động Thương binh và Xă hội, đến năm 2018, có khoảng 540.000 người Việt Nam đang làm việc ở nước ngoài, hơn 30% trong số đó là phụ nữ. Số liệu của Ngân hàng thế giới (WB) cho biết, trong năm năm qua, Việt Nam luôn thuộc 10 nước có lượng kiều hối cao nhất, đỉnh điểm là 17,2 tỷ USD năm 2019. Một phần đáng kể là đóng góp của lao động di cư.
Một nghiên cứu của ISDS năm 2018 ở 5 tỉnh thành, cho thấy 35% phụ nữ đi lao động nước ngoài v́ muốn trả nợ, 45% để trang trải cuộc sống gia đ́nh và 36% chọn con đường này v́ muốn xây nhà.
"Ra nước ngoài, hầu hết chị em không biết tiếng bản địa, bị bóc lột sức lao động, nhiều người c̣n gặp vấn đề về bạo lực giới", bà Khuất Thu Hồng nói.
Hồi mới sang Thái, Hoa không biết tiếng. Thấy xưởng ḿnh làm việc đa phần là đồng hương, chị đă mừng thầm. Nhưng hy vọng bị dập tắt ngay ngày đầu làm việc. Hôm đó, ông chủ bảo Hoa xuống tầng một lấy quạt lên xưởng ở tầng ba bật cho đỡ nóng. V́ không hiểu tiếng Thái, cô chạy xuống h́ hụi vác nồi cơm lên. Ông chủ lắc đầu, đồng nghiệp người Việt nh́n Hoa cười nhưng không ai nói cô cần phải lấy thứ ǵ. Ba lần chạy lên xuống, người đẫm mồ hôi mới đúng ư chủ cũng là lúc Hoa bật khóc nức nở. "Nhiều lần ông chủ sai việc này, họ cố t́nh dịch sai cho tôi làm việc khác", Nguyễn Thị Hoa kể chuyện qua Zoom, sáng 28/2.
Hoa làm ba tháng không được trả lương, chỉ được cho tiền mua đồ ăn để sống qua ngày. Chị thường xuyên bị ông chủ ỡm ờ "xin một đêm", đụng chạm những chỗ nhạy cảm. Biết ḿnh bị lừa, cô gái quê Hà Tĩnh bỏ lại toàn bộ đồ đạc, chỉ cầm điện thoại vờ đi chợ để chạy trốn. Chị ở nhờ nhà bạn một ngày, rồi gọi cho môi giới nhờ t́m việc mới. Hoa được đến làm việc ở một nhà hàng, trả công giới thiệu nửa tháng lương đầu.
Phụ nữ di cư bị quấy rối t́nh dục như Hoa không ít. Chị Nguyễn Thị T́nh, 38 tuổi cùng chồng sang Thái Lan làm việc, nhưng ở hai tỉnh khác nhau. T́nh may mắn gặp được chủ tốt nên được trả lương đầy đủ.
Một lần, chị nhờ chủ giúp đặt xe đi thăm chồng. Trên xe, tài xế có ư đồ với chị. "Anh ta bảo với tôi là ước ǵ có một cô vợ Việt. Tưởng anh nói cho vui nên cũng không để tâm. Khi đến ngă ba đường, anh ta không rẽ theo hướng về chỗ chồng tôi mà rẽ vào rừng", chị T́nh kể với phóng viên VnExpress.
Chị bảo tài xế quay xe, nhưng anh ta khóa chặt cửa, đ̣i hỏi. T́nh đập cửa, t́m cách mở để thoát ra ngoài nhưng không được. Chị vội lấy điện thoại gọi cầu cứu người quen. Khi ông chủ gọi vào số tài xế, hắn mới buông tha cho chị và xin lỗi nói rằng nhầm đường.
Nỗi ấm ức của chị T́nh không là ǵ so với những năm tháng vợ chồng Nguyễn Thị Minh phải trải qua. Năm 2010, hai vợ chồng sang Thái Lan làm việc để trả khoản nợ hai năm trước anh chồng vay mượn để đi Đài Loan. Công việc của Minh là trồng hoa, chiết cành mang ra chợ bán thay chủ. Cứ anh chồng đi làm th́ ông chủ ở nhà sàm sỡ người vợ. Hai lần như vậy, chị Minh vẫn giấu chồng.
Đến lần thứ ba, chồng chị từ chợ về bắt gặp cảnh vợ bị quấy rối. Dù căm giận, anh chỉ nói vài câu nhưng cố nhịn kiếm kế sinh nhai. Nhưng một ngày, hai vợ chồng chị làm trong vườn th́ cảnh sát ập đến vào bắt về đồn. Về sau, chị mới biết chủ là người báo tin. Hai vợ chồng bị tù ba tháng.
Nhập cư trái phép nên bị công an bắt như vợ chồng Minh là nỗi sợ lớn nhất của phụ nữ lao động nước ngoài. Nỗi sợ này chiếm 18% ở những người làm trong ngành dịch vụ, theo nghiên cứu của ISDS, năm 2018.
Cảnh sát Đài Loan tạm giữ một số lao động bất hợp pháp người Việt, ngày 27/12/2018. Ảnh: Apple Daily.
Ở tù đă trở thành kư ức không thể xóa trong đời chị Trần Thị Thu, một phụ nữ sang Thái kiếm sống. Trong tập sách, chị kể bị cảnh sát bắt do hộ chiếu quá hạn hai ngày. Ở trại, Thu bị "trưởng tù tự xưng" lục soát đồ đạc, tịch thu điện thoại và bắt đóng tiền ngày đầu nhập trại.
Thu gặp nhiều đồng hương, trong đó có một người mang bầu và rất nhiều người Lào, Campuchia, Indonessia, Malaysia. "Hồi mới vào, ai cũng khóc sưng mặt, cơm không nuốt nổi, ngủ th́ không có chỗ trở ḿnh. Trong tù, họ đánh nhau hàng ngày. Có người lâu không lo đủ giấy tờ về nước th́ phát điên, khi khóc, khi cười, la hét", chị viết.
Hơn một tháng sau, những người Việt được mua vé may bay về nước. Nhưng cô gái mang bầu không thể về v́ thai đă hơn tám tháng, buộc phải sinh con trong tù. Chị Thu và một người nữa t́nh nguyện ở lại chăm sóc cô cho đến khi sinh xong. Đứa trẻ chào đời trong trại giam khi được cảnh sát nước sở tại gom tiền mua cho chút đồ sơ sinh. "Nh́n bé sinh trong trại mà tôi đau ḷng. V́ mưu sinh của gia đ́nh mà con phải chịu thiệt tḥi như vậy", chị chia sẻ.
Dù tủi nhục, vất vả ở xứ người, chị Hoa và chị T́nh vẫn ở lại Thái Lan, người bảy năm, người 10 năm. Hiện tại, họ đều đă về nước. Chị Hoa buôn bán nhỏ, c̣n chị T́nh v́ thông thạo tiếng Thái nên bán online sản phẩm của Thái Lan cho người Nhật và Hàn Quốc.
"Cha mẹ đă già, con lại nhỏ nên tôi chọn về Việt Nam ổn định cuộc sống", người mẹ có con 11 tuổi và ba tuổi, nói với VnExpress. Tuy nhiên, cả chồng Hoa và T́nh vẫn đang tiếp tục hành tŕnh mưu sinh ở xứ người.
Viện trưởng Nghiên cứu phát triển xă hội Khuất Thu Hồng cho biết, cơ quan nghiên cứu hy vọng những câu chuyện này giúp cộng đồng và các nhà làm chính sách hiểu rơ thêm về những khó khăn, thách thức và rủi ro mà nhiều phụ nữ Việt Nam đi lao động ở nước ngoài gặp phải, đồng thời ghi nhận giá trị của những hi sinh, đóng góp của họ cho gia đ́nh và quê hương. "Chúng tôi mong nhà làm chính sách sẽ thúc đẩy các nỗ lực để hành tŕnh di cư lao động ở nước ngoài của phụ nữ nói riêng và người lao động nói chung trở nên an toàn và b́nh đẳng hơn", bà Hồng nói.
Thạc sĩ Nguyễn Song Bảo Anh (Viện ISDS) cho rằng để đảm bảo an toàn, các chị em muốn đi lao động nước ngoài an toàn nên kết nối với các mạng lưới phụ nữ di cư nước ngoài của địa phương để rút kinh nghiệm, mở rộng mạng lưới tiếp cận thông tin (mạng xă hội, báo chí, các chi hội phụ nữ địa phương, các tổ chức...) để biết những chương tŕnh di cư lao động nước ngoài an toàn, hợp pháp, phù hợp tŕnh độ, độ tuổi.
Tên nhân vật đă được thay đổi.
