Theo như được đánh giá là một trong những hệ thống pḥng không cơ động hiện đại nhất thế giới, đến nay, Buk đă được cải tiến qua nhiều phiên bản, như: 9K37M Buk-M1 (1984); 9K37 Buk-M1-2 (1988); 9K37M1 Buk-SAR (1995); Buk-M2, Buk-M3 (2016). Giá mỗi hệ thống khoảng 61 triệu USD. “Ông tổ” của các phiên bản tên lửa Buk (Cây sồi) hiện nay là hệ thống tên lửa pḥng không tầm trung Buk 9K37, do Viện Khoa học Tikhomirov/Bộ Công nghiệp điện tử Liên Xô chế tạo năm 1972.
Buk 9K37 (NATO gọi là Gradfly, Mỹ gọi là PK SA-11) được đưa vào biên chế trong quân đội Liên Xô năm 1980. Hệ thống tên lửa pḥng không cơ động, tự hành này được thiết kế để tiêu diệt tên lửa đường đạn, tên lửa hành tŕnh, các loại bom chính xác, máy bay trực thăng và cánh cố định, máy bay không người lái, mục tiêu trên mặt nước.
Tổ hợp tên lửa Buk. Ảnh: AP
Được đánh giá là một trong những hệ thống pḥng không cơ động hiện đại nhất thế giới, đến nay, Buk đă được cải tiến qua nhiều phiên bản, như: 9K37M Buk-M1 (1984); 9K37 Buk-M1-2 (1988); 9K37M1 Buk-SAR (1995); Buk-M2, Buk-M3 (2016). Giá mỗi hệ thống khoảng 61 triệu USD.
Một tiểu đoàn Buk-M1 tiêu chuẩn gồm: 1 xe chỉ huy; 1 trạm trinh sát/bắt bám và điều khiển đặt trên xe (TAR); 6 xe phóng (TELAR), mỗi xe mang 4 quả đạn tên lửa sẵn sàng phóng và 4 quả dự trữ, tên lửa đặt trên giá xoay 3600; 3 xe tiếp đạn; radar 9S18 Tube Arm (hoặc 9S18M1 Snow Drift) có thể theo dơi mục tiêu từ khoảng cách 85 km. Khẩu đội tên lửa Buk chỉ cần 5 phút để triển khai chiến đấu và rút khỏi trận địa sau khi phóng. Thời gian phản ứng của khẩu đổi từ khi theo dơi mục tiêu tới khi phóng tên lửa là khoảng 22 giây.
Phiên bản Buk-M1-2 trang bị cho lực lượng pḥng không quốc gia, pḥng không lục quân và lực lượng bảo vệ bờ biển, có thể tác chiến trong điều kiện có nhiễu mạnh và tránh được hầu hết các loại nhiễu mục tiêu giả. Khác với phiên bản trước, Buk-M1-2 được trang bị 2 loại radar (9S117M1 Kupol-2 Snow Drift và 9S35M2 Fire Dome) có khả năng phát hiện, bám các mục tiêu ở cự ly 120 km, cho phép ngắm bắn đồng thời tới 4 mục tiêu trong khi đang theo dơi 24 mục tiêu.
Mỗi xe phóng đạn của hệ thống được lắp 4 quả đạn tên lửa có tầm bắn tối đa 35 km, sử dụng nhiên liệu rắn với tốc độ tối đa 3.700 km/h. Mỗi quả đạn trang bị đầu nổ mảnh nặng 70 kg, kích hoạt bằng ng̣i nổ chạm hoặc cận đích. Hệ thống có thể tiêu diệt các mục tiêu bay ở độ cao thấp và các mục tiêu bay với vận tốc 3.600 km/h.
So với phiên bản Buk-M1-2, hiệu quả tác chiến của phiên bản Buk-M3 được cải thiện đáng kể.
Trước hết, tầm bắn của Buk-M3 được cải thiện tới 25% với khả năng tiêu diệt mục tiêu ở khoảng cách từ 2,5 tới 70km, trần cao đạt 35km. Tổ hợp tên lửa phòng không nâng cấp mới này có thể theo dõi cùng lúc 36 mục tiêu di chuyển với tốc độ tới 3km/giây. Radar mới khiến phạm vi phát hiện các mục tiêu trên không có diện tích tương đương 1 mét vuông tăng từ 120 km lên 160 km, góc quan sát mở rộng từ 30-40 độ lên 90 độ theo phương vị và 70 độ theo độ cao.
Mỗi giá phóng của Buk-M3 mang tới 6 đạn, trong khi các phiên bản trước đó chỉ có 4, c̣n xe vận chuyển mang tới 12 đạn thay v́ 6 ở các phiên bản trước. Số lượng đạn tên lửa ở trạng thái sẵn sàng chiến đấu trên mỗi giá phóng tăng lên giúp cải thiện khả năng phản ứng trong các cuộc tập kích đường không quy mô lớn.
Một ưu thế nữa là tổ hợp Buk-M3 sử dụng thế hệ đạn tên lửa đánh chặn hoàn toàn mới giúp tăng hiệu quả ngăn chặn các mục tiêu bay, trong đó có cả các mục tiêu bay đạn đạo. Khả năng kháng nhiễu của đạn tên lửa cũng được cải thiện. Tổ hợp Buk-M3 sử dụng 2 ḍng đạn tên lửa chính là 9M317 và 9M317M, trong đó 9M317M được thiết kế đặc biệt để chống lại các mục tiêu bay thấp như tên lửa hành tŕnh và mục tiêu đạn đạo cơ động cao của đối phương.
Hệ thống tên lửa pḥng không Buk-M3. Ảnh: Sputnik
Đạn tên lửa mới trên Buk-M3 được đặt trong khoang bảo quản đặc biệt giúp giảm thời gian triển khai, thu hồi và cải thiện khả năng tác chiến trong điều kiện khắc nghiệt. Tốc độ đạn tên lửa của Buk-M3 là Mach 4 (gấp 4 lần vận tốc âm thanh) nếu so với Buk-M1-2 là Mach 3; tầm bắn và trần bắn tối đa là 50 và 25 km so với 35 và 22 km.
Ngoài ra, tên lửa mới không yêu cầu radar theo dơi trên toàn bộ hành tŕnh, đầu ḍ tên lửa giúp nó có thể bắt mục tiêu ở khoảng cách 35 km và tự điều chỉnh đường bay. Ở cự ly từ 70 đến 35 km, đến thời điểm tự tin bắt mục tiêu, tên lửa sẽ đi theo hiệu lệnh phát ra từ đài chỉ huy và radar.
Theo trang tin Topwar.ru, trước khi xảy ra xung đột với Nga, lực lượng pḥng không thuộc không quân Ukraine biên chế hơn 70 khẩu đội tên lửa Buk, trong đó đa số là Buk-M1 và một số ít Buk-M1-2. C̣n phiên bản Buk-M2 và M3 hiện chỉ có trong trang bị của quân đội Nga.
Và trong cuộc xung đột, đang diễn ra một t́nh thế oái ăm là các khẩu đội Buk-M1 của Ukraine đang đối đầu với những chiếc Su-30, Su-34 hiện đại của Nga, trong khi các dàn Buk-M2 và Buk-M3 của Nga cũng đă hạ nhiều MiG-29 và Su-27 của Ukraine.
