Thuyết âm mưu là ǵ?
Thuyết âm mưu (Conspiracy theory) là cách lư giải những vấn đề về chính trị, kinh tế, xă hội, bằng cách gán cho chúng những âm mưu bí mật của các thế lực ngầm, có thể là từ một hay nhiều cá nhân, hay thậm chí là chính phủ hoặc giới
"siêu quyền lực" đứng phía sau.
Cùng với sự hỗ trợ của YouTube, nhiều người đang tin vào Thuyết Âm mưu cho rằng Trái đất là phẳng
Điều ǵ đă giải thích cho niềm tin phổ biến rộng răi và sâu xa này rằng, các phe nhóm mạnh mẽ, độc ác và bí mật đang âm mưu lừa dối người khác, đặc biệt là trong thời đại mà chúng ta có nhiều quyền truy cập vào thông tin và sự kiện có thể làm lộ diện ra những ư tưởng này? Các chuyên gia nghiên cứu nghi ngờ rằng có một số cơ chế về tâm lư học, nhiều kết quả của quá tŕnh tiến hóa, đă góp phần vào những niềm tin này.
Trong một thế giới nơi mà bạn có thể cảm thấy bất lực và xa lánh, có thể sẽ hấp dẫn khi tin rằng có những thế lực âm mưu chống lại bạn và lợi ích của bạn. Một khi những niềm tin này đă bén rễ, những thành kiến về nhận thức và lối tắt tinh thần củng cố và củng cố chúng. Nhiều yếu tố tương tự thúc đẩy các kiểu suy nghĩ có vấn đề khác, chẳng hạn như niềm tin vào sự huyền bí, cũng góp phần đáng kể vào niềm tin ở các lư thuyết âm mưu. Và trong khi những ư tưởng hoang tưởng như vậy không phải là mới mẻ ǵ, chính mạng internet đă giúp biến đổi tốc độ và cách thức mà chúng được phát tán, lan truyền rộng khắp.
Để hiểu lư do tại sao mà mọi người tin vào những âm mưu này, điều quan trọng là t́m hiểu một số giải thích tâm lư và những tác động tiềm năng mà những niềm tin này vốn có.
Nguồn gốc của Thuyết âm mưu
Có rất nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc Thuyết âm mưu, tuy nhiên, nhiều người tin rằng Thuyết âm mưu bắt nguồn từ
CIA. Trong cuốn sách
"Thuyết âm mưu ở nước Mỹ" của giáo sư trường đại học ở tiểu bang Florida, Lance deHaven-Smith, ông này cho rằng,
CIA đă tạo ra cụm từ
"Thuyết âm mưu" vào thập niên 60 của thế kỷ 20 nhằm phản bác và làm mất uy tín của những sự ngờ vực và các giả thuyết có liên quan đến vụ ám sát Tổng thống Mỹ John F. Kennedy vào năm 1963. Những giả thuyết này cho rằng, vụ ám sát Tổng thống Kennedy ính líu đến nhiều người và tổ chức hơn là chỉ ḿnh tay súng Lee Harvey Oswald, người được cho là đă chính tay bắn chết Tổng thống Kennedy.
CIA đă tạo ra Thuyết âm mưu?
TẠI SAO MỌI NGƯỜI LẠI THÍCH THUYẾT ÂM MƯU?
Mong muốn mở rộng sự hiểu biết và cảm giác chắc chắn.
T́m kiếm giải thích cho các sự kiện là sự ham muốn tự nhiên của con người. Chúng ta luôn thắc mắc.
V́ sao một sự việc lại xảy ra như thế? Tại sao trời phải mưa vào đúng ngày tôi muốn ra ngoài? Tại sao cô ấy lại hờ hững với tôi? Tại sao bạn không hiểu những ǵ tôi đang cố gắng nói với bạn?
Và không chỉ đặt câu hỏi, chúng ta cũng nhanh chóng t́m ra câu trả lời. Không nhất thiết là câu trả lời đúng, mà thông thường nó sẽ giúp ta an tâm hoặc thấy phù hợp với quan điểm của ḿnh.
Trời đổ mưa v́ tôi luôn là một kẻ không may. Cô ấy lạnh lùng với tôi v́ cô ấy không thể chịu nổi khi mọi việc không theo cách mà cô muốn. Bạn không hiểu những ǵ tôi nói v́ bạn không lắng nghe.
Trong mỗi người chúng ta đều có những niềm tin sai, nghĩa là có những điều chúng ta tin là đúng nhưng trên thực tế th́ lại không. Ví dụ, nếu bạn tin rằng Sydney là thủ đô của Úc, bạn là nạn nhân của một niềm tin sai. Nhưng một khi thực tế cho bạn thấy Canberra là thủ đô của nước Úc, bạn sẽ dễ dàng thay đổi ư kiến của ḿnh. Rốt cuộc, bạn chỉ đơn giản là đang hiểu lầm và bạn cũng không có nhiều cảm xúc với nó lắm.
Lư thuyết âm mưu cũng là niềm tin sai, theo định nghĩa này. Nhưng những người tin vào nó đặc biệt chú trọng việc duy tŕ niềm tin này. Thứ nhất, họ nỗ lực t́m hiểu về thuyết âm mưu tiềm ẩn sau các sự kiện lịch sử, bằng cách đọc sách, t́m kiếm trên các website hoặc xem các chương tŕnh cổ súy cho niềm tin đó. Cảm giác không chắc chắn là một trạng thái rất khó chịu. Các thuyết âm mưu tạo nên ảo tưởng
"hiểu biết và chắc chắn" để làm xoa dịu trạng thái này.
Mong muốn kiểm soát và cảm giác an toàn
Mọi người đang cần đến cảm giác là họ kiểm soát được cuộc sống của họ. Ví dụ, nhiều người cảm thấy an toàn hơn khi họ tự lái xe chứ không phải là vai tṛ người hành khách. Tất nhiên, ngay cả những người lái xe giỏi nhất cũng có thể bị tai nạn v́ những lư do vượt ra ngoài sự kiểm soát của họ. Tương tự như vậy, các lư thuyết âm mưu có thể cung cấp cho các tín đồ của họ cảm giác kiểm soát và an toàn. Điều này đặc biệt đúng khi một phần cuộc sống bị đe dọa. Ví dụ, nếu nhiệt độ toàn cầu đang tăng lên thảm khốc do các hoạt động của con người, th́ tôi sẽ phải thay đổi lối sống thoải mái của tôi. Thật là đau đớn. Nhưng nếu các chuyên gia và chính trị gia bảo đảm với tôi rằng sự nóng lên toàn cầu chỉ là một tṛ lừa bịp, th́ tôi có thể duy tŕ được cách sống hiện tại của ḿnh. Kiểu lư luận dựa trên động cơ này là một thành phần quan trọng để duy tŕ niềm tin về thuyết âm mưu.
Mong muốn duy tŕ một h́nh ảnh tích cực
Nghiên cứu cho thấy những người cảm thấy bị
"đứng bên lề" xă hội có xu hướng tin hơn vào các thuyết âm mưu. Tất cả chúng ta đều muốn duy tŕ h́nh ảnh tích cực về bản thân, thường xuất phát từ những vai tṛ của chúng ta trong cuộc sống/công việc, các mối giao tiếp với gia đ́nh và bạn bè. Khi tạo ra sự khác biệt tích cực trong cuộc sống của những người khác như cha mẹ, người yêu/bạn đời, bạn bè, giáo viên hay người hướng dẫn, chúng ta thấy cuộc sống của ḿnh đáng giá, và thấy bản thân có thể sống tốt hơn. Nếu công việc của bạn nhàm chám và ít tiếp xúc với xă hội, hay bạn liên tục gặp những con người ưa tin đồn, bạn có xu hướng tin nhiều hơn vào những thuyết âm mưu. Bạn dành nhiều thời gian hơn trên internet để củng cố niềm tin của ḿnh, tṛ chuyện với những người có chung niềm tin ấy. Thuyết âm mưu tạo cho bạn cảm giác nắm sở hữu một kiến thức đặc biệt. Hầu hết mọi người tin vào sự nóng lên toàn cầu và sự an toàn của vắc-xin sẽ không chạy theo thuyết âm mưu v́ họ hiểu rơ về khoa học. Họ tin tưởng ở các chuyên gia. Bạn bắt đầu đưa ra các bằng chứng chống lại sự nóng lên toàn cầu, dù rất khó để đưa ra một lư lẽ hoàn toàn hợp lư. Từ cách mà bạn nói ra, có vẻ bạn am hiểu về chủ đề đó, bạn có một mớ giả thuyết quá phức tạp khiến cho người nghe bắt đầu thấy phân vân về điều họ tin tưởng.
Tựu chung lại, chúng ta hiểu về những ǵ thúc đẩy con người tin vào các thuyết âm mưu. Họ làm như vậy v́ ba nhu cầu căn cơ: T́m hiểu thế giới chung quanh; tạo cảm giác an toàn và kiểm soát; duy tŕ h́nh ảnh tích cực về bản thân. Nhưng niềm tin vào thuyết âm mưu có thực sự giúp mọi người thỏa măn được những nhu cầu này hay không?
Các cuộc nghiên cứu đă phát hiện ra rằng khi sinh viên đại học tiếp xúc với các thuyết âm mưu, cái cảm giác mất an toàn của họ ngày càng tăng lên. Điều này cho thấy thuyết âm mưu không hẳn giúp chúng ta cảm thấy được an toàn. Con người hay đa nghi và thiên hướng tiêu cực như một bản năng tự vệ để duy tri sự sinh tồn. Douglas và các đồng nghiệp cũng chỉ ra rằng, hầu hết sinh viên không tin ngay vào các loại thuyết âm mưu. Nếu cần thiết, họ sẽ lập luận, kiểm tra lại chính những nguồn tin đó.
Bất kể bạn tiếp xúc với dạng thông tin như thế nào, hăy luôn giữ đầu óc tỉnh táo trước những biện luận vu vơ, những nguồn tin không xác thực. Bạn có thể phản đối thuyết âm mưu kiểu này. Nhưng hầu hết những cuộc tranh luận như vậy không đi đến đâu. Người lan truyền tin không bận tâm lắm đến việc tranh căi với bạn. Họ đang duy tŕ cảm giác an toàn và tự hào về bản thân mà thôi.
Các hiệu ứng
Trong khi các chuyên gia nghiên cứu có đề cập ra một vài lư thuyết về lư do tại sao mà mọi người lại tin vào âm mưu, trong khi không rơ tác dụng cuối cùng của những niềm tin này là ǵ.
Những ǵ họ đă t́m thấy là trong khi những niềm tin này được thúc đẩy bởi mong muốn hiểu, kiểm soát và cảm thấy được kết nối xă hội, th́ đây không phải là những tác động mà mọi người đang có được từ niềm tin của họ. Thay v́ đáp ứng những nhu cầu này, tin vào âm mưu dường như củng cố cảm giác bối rối, cô lập, tước quyền và cô đơn. Đó là một chu kỳ phá hoại. Cảm xúc tiêu cực của người đóng góp cho niềm tin vào âm mưu, nhưng niềm tin vào âm mưu dẫn đến cảm giác tiêu cực này.
Tin vào các thuyết âm mưu sẽ làm xói ṃn niềm tin của mọi người vào chính phủ, các vị lănh đạo và các tổ chức của họ. Nó cũng làm đi giảm niềm tin vào khoa học. tôn giáo và nghiên cứu kỹ thuật. Sự không tin tưởng này có thể khiến cho mọi người không muốn tham gia vào hoạt động xă hội của họ. Nó cũng có thể khiến cho mọi người ngừng xem ḿnh là những người đóng góp có giá trị cho xă hội.
Thay v́ giúp mọi người đối phó với cảm giác xa lánh xă hội và tước quyền chính trị, niềm tin âm mưu dường như tạo ra một chu kỳ mất ḷng tin dẫn đến sự bất măn thậm chí c̣n lớn hơn.
Những hậu quả nghiêm trọng
Trước những kết quả này, những người tán thành các thuyết âm mưu về coronavirus có thể ít làm theo lời khuyên về sức khỏe như làm sạch tay thường xuyên bằng chà tay hoặc xà pḥng, hoặc tự cách ly sau khi đến các khu vực có nguy cơ.
Thay vào đó, những người này có thể có nhiều thái độ tiêu cực đối với hành vi pḥng ngừa hoặc sử dụng các biện pháp thay thế nguy hiểm để điều trị. Điều này sẽ làm gia tăng khả năng virus sẽ lây lan mạnh và khiến cho nhiều người sẽ gặp nguy hiểm.
Sự lan truyền của các thuyết âm mưu về y học cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng cho các bộ phận khác trong xă hội. Chẳng hạn, trong
"Cái chết đen" ở châu Âu, người Do Thái bị coi là người chịu trách nhiệm cho đại dịch. Những thuyết âm mưu này đă dẫn đến các cuộc tấn công bạo lực và tàn sát các cộng đồng Do Thái trên khắp châu Âu. Sự bùng phát của coronavirus đă dẫn đến sự gia tăng các cuộc tấn công phân biệt chủng tộc trên toàn thế giới nhắm vào những người được coi là châu Á.
Tuy nhiên, có thể can thiệp và ngăn chặn sự lây lan của các thuyết âm mưu. Nghiên cứu cho thấy các chiến dịch thúc đẩy phản biện đối với các lư thuyết âm mưu về y học có thể sẽ có một số thành công trong việc cải chính niềm tin về thuyết âm mưu. Các tṛ chơi như
Bad News, trong đó mọi người có thể đóng vai tṛ là nơi phát xuất ra tin tức gi mạoả, đă được chứng minh là cải thiện khả năng của mọi người để phát hiện và chống lại các thông tin sai lệch, bóp méo sự thật.
Thuyết âm mưu có thể rất tai hại cho xă hội. Đó không chỉ có thể ảnh hưởng đến lựa chọn sức khỏe của mọi người, mà c̣n có thể can thiệp vào việc các nhóm khác nhau có liên quan với nhau như thế nào và làm tăng sự thù địch và bạo lực đối với những người được coi là có âm mưu. V́ vậy, cũng như hành động để chống lại sự lây lan của coronavirus, các chính phủ cũng nên hành động để ngăn chặn những thông tin sai lệch và thuyết âm mưu liên quan đến virus này khỏi tầm tay.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1/https://www.psychologytoday. com/us/blog/talking-apes/201801/why-do-people-believe-in-conspiracy-theories
2/https://www.verywellmind.com/why-people-believe-in-conspiracy-theories-4690335
Games
