Bê bối ‘vật tế thần’ của Masayoshi Son

[Cupcake01]

Phải chăng SoftBank đang cố gắng che đậy một thất bại đầu tư khác tương tự như WeWork?

Tháng 6/2023, mạng xã hội IRL – từng là niềm tự hào của giới khởi nghiệp Mỹ với định giá 1,17 tỷ USD – tuyên bố đóng cửa. Sự sụp đổ diễn ra chỉ hai năm sau khi SoftBank Vision Fund 2 rót vào 170 triệu USD, đưa IRL lên hàng "unicorn" trong bảng xếp hạng các ứng dụng được tải nhiều nhất trên App Store.

Đằng sau cú rơi này là một chuỗi cáo buộc gian lận tài chính, thổi phồng số liệu người dùng và lạm dụng quỹ công ty, với nhân vật trung tâm là đồng sáng lập kiêm CEO Abraham Shafi.

Vụ bê bối của IRL (In Real Life) không chỉ đơn thuần là một câu chuyện về gian lận, mà còn hé lộ những góc khuất trong thế giới đầu tư mạo hiểm và chiến lược đầy rủi ro của SoftBank. Khi Abraham Shafi phản pháo cho rằng bản thân chỉ là "vật tế thần," vụ việc trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Phải chăng SoftBank đang cố gắng che đậy một thất bại đầu tư khác tương tự như WeWork?

Vật tế thần

Mạng xã hội IRL được quảng bá như một nền tảng kết nối bạn bè ngoài đời thực, nhắm vào thế hệ Gen Z. Nhà sáng lập Shafi từng khẳng định ứng dụng phát triển "tự nhiên" nhờ người dùng mời bạn bè, chi phí marketing chỉ 50.000 USD/tháng.

Tuy nhiên theo Bộ Tư pháp Mỹ (DOJ) và Ủy ban Chứng khoán (SEC), con số thực là 200.000 USD/tháng, chủ yếu cho quảng cáo trả thưởng – một hình thức mua lượt tải ứng dụng.

Tệ hơn, điều tra cho thấy từ 2019 đến 2021, IRL chi 5,7 triệu USD cho loại quảng cáo này, nhưng được ngụy tạo trên sổ sách thành "phí tư vấn". Song song, Shafi bị cáo buộc sử dụng thẻ tín dụng công ty cho hàng loạt chi tiêu cá nhân xa xỉ. Từ hàng nghìn USD cho lớp học "nghệ thuật" đến hàng trăm nghìn USD cho các cửa hàng thời trang cao cấp.

Mặc dù nhà sáng lập này đã hoàn trả khoảng 2,5 triệu USD cho công ty từ chối các khoản khác bao gồm dịch vụ "y học tâm linh và y học thay thế" cũng như nhiều khách sạn "nghỉ dưỡng sang trọng" khác nhau ở Hawaii.

Khi SEC vào cuộc, Shafi xóa dữ liệu bằng cách khôi phục điện thoại về bản sao lưu cũ và chỉ đạo người khác đứng ra nhận trách nhiệm tạo hóa đơn giả. Ông còn trả lời sai sự thật trước tòa rằng không hề xóa dữ liệu.

IRL từng tuyên bố đạt 20 triệu người dùng hoạt động, nhưng sau khi được kiểm tra nội bộ, phát hiện đến 95% là bot hoặc tài khoản giả. Một số nguồn tiết lộ chỉ khoảng 1 triệu tài khoản thực hoạt động thường xuyên.

Tháng 4/2023, hội đồng quản trị đình chỉ CEO Shafi và đến tháng 6/2023 thì IRL bị đóng cửa, buộc phải trả lại 40 triệu USD tiền mặt cho nhà đầu tư.

Điều đáng nói ở đây là trong khi SoftBank kiện Shafi đòi 150 triệu USD và cáo buộc IRL gần như toàn bot chứ không có người dùng như quảng cáo thì nhà sáng lập Shafi lại phản pháo: mình là "vật tế thần" bị đẩy ra để che đậy một quyết định đầu tư thất bại.

Ông Shafi và các đồng sáng lập cho rằng các nhà đầu tư hoảng loạn khi SEC điều tra, sợ ảnh hưởng uy tín tại Silicon Valley. Họ cáo buộc SoftBank và hội đồng quản trị đã "thổi phồng" báo cáo về bot để biện minh cho việc đóng cửa công ty, một kịch bản mà theo Shafi là nhằm tránh tái hiện hình ảnh "vết nhơ" WeWork.

Để bảo vệ danh tiếng và tránh lặp lại thảm họa WeWork, SoftBank đã nhanh chóng "cắt đứt" mối liên hệ với IRL. Thay vì thừa nhận đã đầu tư vào một startup có số liệu người dùng ảo, SoftBank và các nhà đầu tư khác đã cáo buộc Shafi gian lận và sử dụng quỹ công ty một cách sai trái. Đây là một chiến lược hợp lý: đẩy mọi tội lỗi lên vai CEO để các nhà đầu tư có thể đóng cửa công ty, thu hồi một phần vốn và nhanh chóng rút lui khỏi một thương vụ đầu tư tồi tệ.

Một mặt, các cáo buộc chống lại Shafi rất thuyết phục. DOJ và SEC đã đưa ra bằng chứng chi tiết về việc ông ta đã chi hàng triệu USD để mua người dùng giả, che giấu các khoản chi phí này bằng cách ghi là phí "tư vấn," và thậm chí còn xóa dữ liệu trên điện thoại để cản trở điều tra. Các cáo buộc về việc Shafi dùng thẻ công ty để chi trả cho các chuyến đi xa xỉ và chi tiêu cá nhân cũng là những sai phạm không thể chối cãi.

Mặt khác, Shafi lập luận rằng những việc làm của ông ta đã được các nhà đầu tư và thành viên hội đồng quản trị biết đến. Việc sử dụng thẻ tín dụng chung cho cả chi phí công việc và cá nhân là một thói quen từ những ngày đầu thành lập công ty. Nếu SoftBank và các nhà đầu tư khác thực sự quan tâm đến tính minh bạch, họ đã có thể kiểm tra sổ sách kế toán của IRL bất cứ lúc nào. Việc họ chỉ hành động sau khi SEC vào cuộc cho thấy sự thiếu trách nhiệm của chính họ.

Hội chứng kỳ lân

SoftBank từng là biểu tượng của những khoản đầu tư táo bạo. Quỹ Vision Fund do Masayoshi Son dẫn dắt đã rót hàng tỉ USD vào các startup với tham vọng chiếm lĩnh thị trường toàn cầu. Tuy nhiên sau vụ WeWork năm 2019 – nơi SoftBank mất hàng tỉ USD vì định giá quá cao và quản trị lỏng lẻo – hình ảnh biểu tượng này của Masayoshi Son đã lung lay.

Trong vụ IRL, giới quan sát đặt câu hỏi SoftBank đã thực hiện thẩm định ra sao trước khi rót 170 triệu USD? Liệu họ bị cuốn vào câu chuyện tăng trưởng người dùng "đẹp như mơ" mà không kiểm tra dữ liệu gốc? Hay họ chấp nhận rủi ro, hy vọng rằng quy mô và tốc độ sẽ tự sửa chữa các lỗ hổng?

Vụ bê bối WeWork đã trở thành một vết nhơ lớn đối với SoftBank. Quỹ Vision Fund của họ đã rót hàng chục tỷ USD vào một công ty có mô hình kinh doanh không bền vững, và thất bại này đã làm tổn hại nghiêm trọng đến uy tín của SoftBank. Dư luận đã chỉ trích gay gắt SoftBank vì đã "nhắm mắt" đầu tư vào những dự án thiếu minh bạch và quản trị yếu kém.

Giờ đây, với IRL, SoftBank đang đứng trước nguy cơ lặp lại kịch bản cũ. Thay vì chấp nhận rằng họ đã sai lầm trong việc đánh giá một startup, SoftBank có thể chọn cách "phản đòn" bằng cách đổ lỗi cho người sáng lập. Bằng cách này, họ có thể bảo vệ danh tiếng của mình và giữ vững niềm tin của các nhà đầu tư khác, những người đang dõi theo từng bước đi của Quỹ Vision Fund.

Vụ IRL không chỉ là câu chuyện về một CEO bị cáo buộc gian lận. Nó phản ánh mô hình đầu tư "tăng trưởng bằng mọi giá" – nơi số liệu đẹp được ưu tiên hơn chất lượng thực, và quản trị doanh nghiệp bị xem nhẹ.

Với startup, sự hấp dẫn của vốn lớn có thể dẫn tới áp lực phóng đại thành tích, thậm chí vượt qua ranh giới pháp lý. Với nhà đầu tư, đặc biệt là những quỹ quy mô như SoftBank, bài học WeWork dường như chưa đủ sâu để thay đổi triệt để phương thức thẩm định.

Trong khi IRL sụp đổ thì SoftBank cũng mất thêm một "kỳ lân", và Silicon Valley lại có thêm một chương mới về mặt trái của tăng trưởng nóng. Nhà sáng lập Shafi là "vật tế thần" hay là kẻ chủ mưu gian lận thì sẽ do tòa án quyết định nhưng chắc chắn, cả startup lẫn nhà đầu tư đều phải đối diện với bài học thực tế rằng không có "đường tắt" bền vững đến thành công và cái giá của việc bỏ qua quản trị minh bạch luôn đắt đỏ.


VietBF@ Sưu tập