Hôm nay mùng 8 Tháng Giêng Âm lịch, tức ngày Tết đă trôi qua gần cả tuần và thiên hạ trở lại cuộc sống b́nh thường, có nghĩa là phải lo làm ăn chớ không lẽ “Tháng Giêng là tháng ăn chơi” như câu nói đă có từ lâu đời trong dân gian, trong sử sách xưa để lại.
Thế nhưng, nếu như suy xét cho tận cùng về đời sống văn hóa của người dân nông thôn Nam Việt th́ Tháng Giêng, Tháng Hai Âm lịch vẫn c̣n là thời gian ăn chơi, nhưng có giới hạn với thời gian nào đó. Bởi tuy lo làm ăn đó, nhưng cũng dành ít nhiều thời giờ và tâm trí tính đến chuyện cúng kiếng lễ Kỳ Yên hằng năm ở đ́nh làng. Đồng thời cũng bàn tính đến vấn đề hát bội, v́ đó là một sinh hoạt đặc thù không thể thiếu được ở các lễ Kỳ Yên, nếu như theo đúng truyền thống.
Nữ tướng trong một tuồng hát bội. (H́nh: Bộ sưu tập của Ngành Mai) |
Thời gian này các viên chức làng xă và các bô lăo bàn luận mỗi ngày, và người dân th́ nghe ngóng theo dơi, nói chung là mọi người đều quan tâm đến các cuộc vui chơi trong lễ Kỳ Yên làng ḿnh và của các làng xă lân cận.
Riêng về các đoàn nghệ thuật hát bội được mời biểu diễn khắp nơi, tùy theo khả năng và yêu cầu của từng địa phương. Có thể nói đây là mùa “làm ăn” rôm rả nhứt trong năm của làng hát bội, do đó mà nhiều đoàn hát bội đă được chia ra thành nhiều nhóm nhỏ. Có như thế mới đáp ứng đủ các lịch mời biểu diễn khắp nơi. Cái khổ tâm của nghề hát bội là chỉ làm ăn tốt đẹp, hết lễ cúng Kỳ Yên th́ nghỉ chờ năm sau.
Nghệ thuật hát bội đă hiện diện ở miền Nam Việt Nam từ thời xa xưa, và rất thịnh hành thời thập niên 1920-30-40 bởi hát bội gắn liền với lễ cúng Kỳ Yên ở các đ́nh làng. Nói rơ hơn thời bấy giờ hễ nói tới cúng Kỳ Yên th́ thiên hạ nghĩ ngay đến hát bội, hoặc nhớ tới hát bội th́ người ta lại không quên cúng Kỳ Yên.
Có đi sâu vào hoạt động bộ môn nghệ thuật hát bội mới thấy rằng muốn thành nghề này, ngoài năng khiếu ra, người ta c̣n phải chịu đựng khó nhọc, lắm công phu mới có thể trở thành nghệ nhân hát bội.
Xem xong một vở hát bội, nhiều khán giả đă bước vội vào buồng hát, chen lấn với trẻ con, để được nh́n thấy những nhân vật, mới vừa đây là những anh hùng dũng tướng, những ông hoàng bà chúa, giờ đang hấp tấp cởi bỏ lớp xiêm y, trang phục, tẩy xóa những lớp son phấn, để trở lại con người thực của họ.
Nh́n những bộ áo lót ướt đẫm như vừa nhúng nước, những con người hốc hác mệt nhọc, với mớ tóc rối bù, với nụ cười héo hắt. Khán giả, nhứt là đám trẻ con, xác định họ, ai là Cao Hoài Đức, ai là Cao Quân Bảo, ai là Lưu Kim Đính, Triệu Hoàng Cơ, v.v... Người ta rất thán phục khi nghĩ đến chính những diễn viên này đă tạo nên những h́nh tượng oai hùng trên sân khấu, mang đầy đủ tâm trạng hỉ, nộ, ái, ố.
Hát bội là bộ môn sân khấu độc đáo và hấp dẫn nhất đối với quần chúng, thời ấy từ thành thị đến thôn quê, rạp hát, vơ ca ở đ́nh miếu, nhà dài chợ, mặt bằng trống trải, là những nơi biểu diễn của hát bội, lúc nào cũng đông người xem. Già, trẻ, bé, lớn, ai cũng mê hát bội. Người cao tuổi mê tuồng tích gay cấn, đượm nhuần đạo lư dân tộc, có dịp suy gẫm cái trật tự kỷ cương của thời nho giáo cực thịnh, thanh niên nam nữ th́ xem kép trẻ đào xinh, để thấm thía với những mối t́nh nên thơ của người đi trước. Đám trẻ con th́ bị lôi cuối bởi màu sắc phục trang lộng lẫy, những cuộc chiến tưng bừng, nhứt là những lớp hề giễu pha tṛ cười nôn ruột. Khán giả được một lúc quên đi cuộc sống thực tại, ḥa ḿnh vào những diễn tiến của sân khấu, để nỗi vui, buồn, mừng, giận, thương, ghét gắn liền vào t́nh cảm, tâm trạng của nhân vật.
Không ai chối căi là sân khấu hát bội rất lôi cuốn và hấp dẫn. Người ta ngồi xem mê mẩn từ đầu hôm đến khuya có khi đến sáng mà không hay, rồi đi xem từ đêm này đến đêm khác. Gánh hát diễn ở địa phương bao lâu th́ có người đi xem đến gánh dọn đi mới thôi. Có lúc, khán giả bị lôi cuốn vào câu chuyện tuồng, quên ḿnh là người ngoài cuộc. Và câu chuyện có thật sau đây đă chứng minh điều đó.
Trên một sân khấu nọ, tuồng đang diễn là “Thất Nam Dương Thành.” Lớp gay cấn nhứt, tướng Thượng Sư Đồ đem binh bao vây thành Nam Dương. Tướng thủ thành là Ngũ Vân Thiệu cùng vợ là Giả Thị mở đường máu mong thoát khỏi ṿng vây. Trong trận chiến, hai vợ chồng thất lạc với nhau, Giả Thị bị trúng tên, rồi chuyển bụng sanh con. Cảnh diễn trên sân khấu thật là sôi động: Giả Thị vừa rên xiết khi chuyển bụng, té lên té xuống, chạy t́m sinh lộ...
Tiếp theo sau là Thượng Sư Đồ giục ngựa đuổi theo, khí thế vô cùng sôi nổi với bài hát khách tẩu mă. Người thiếu phụ vô phúc ấy lại chạy ra, tay bồng đứa hài nhi, hát mấy câu nam ai bi thiết, mong t́m gặp chồng để giao con trước giờ nhắm mắt. Thượng Sư Đồ lại hăm hở đuổi theo bằng câu hát khách. Trong không khí căng thẳng ấy, bỗng nhiên người ta thấy ông chấp sự (đang ngồi cầm chầu) tự nhiên đứng dậy, móc túi lấy ra một tờ giấy bạc, tay ngoắt anh kép hát:
“Thượng Sư Đồ! Qua cho em năm đồng. Mầy rượt vừa vừa thôi, tội nghiệp cho Giả Thị, đàn bà mang mền lại bị nạn, nhơn nhơn tay cho người ta nhờ.”
Anh kép hát tḥ tay nhận tiền, xá một cái cám ơn, rồi hươi khí giới, rượt tiếp...
tn
Games
