Với người Xê Đăng nơi núi rừng Kon Tum, việc giữ ǵn chiêng ché là một công việc thiêng liêng c̣n hơn cả ǵn giữ mạng sống và tài sản của ḿnh, bởi đó là linh hồn của núi của làng, bổn mạng của người chết lẫn người sống. Nhiều câu chuyện về phá chiêng ché cổ bị thần linh trùng phạt được kể lại khiến câu chuyện đêm miền rừng càng thêm huyễn hoặc.
Già A Pel bên chiếc ché cổ gần 150 tuổi của ḿnh
Linh hồn của làng
Những chiếc ché mà như già làng A Pel bảo đă có tuổi vài trăm năm, và là độc bản nơi này. Lim dim đôi mắt đă già nua, già A Pel thủ thỉ: "Với người Xê Đăng th́ chiêng ché c̣n thiêng liêng, c̣n quư giá hơn bất cứ tài sản nào, hơn cả trâu ḅ, hơn cả nhà giữ lúa, hơn cả sinh mạng ḿnh. Nó là linh hồn của núi, bổn mạng của người chết lẫn người sống mà bất kỳ ai cũng phải ǵn giữ. Làm sao cho phép làm mất đi được!". Già A Pel cũng kể, từ khi lập làng đến giờ đă mấy trăm năm, biết bao lần lái buôn vạch rừng, vượt mây mù suối sâu t́m đến nhưng chỉ nhận được những cái lắc đầu rồi về không. Từ những chiếc ché đă toát lên một vẻ linh thiêng huyền bí nào đó. Dường như đă là một hương ước không thành văn, cùng những câu chuyện ma mị về chiêng ché truyền từ đời trước đến đời sau, măi không phai trong tâm trí đời người.
Già A Pel c̣n nhớ rất rơ ngày ấy, khi ông nội của già đứng đầu làng này, đă không biết bao lần cùng người làng ngày ngày tự mày ṃ đúc ché, làm chiêng. Tất cả đều làm bằng tay, khắc tranh thủy mặc, vẽ rồng. Một điều đặc biệt là các hoa văn trên những chiếc ché không bao giờ nổi mà ch́m vào bên trong. Càng để lâu, nước màu càng sáng bóng. Gơ lên nghe những tiếng coong coong vọng như tiếng chuông chùa giữa đại ngàn. Để gọi linh hồn của ché về ngự trị, người làm ra chiếc ché sẽ dùng dao, cắt một ít máu của ḿnh ở tay ḥa chung với rượu và tắm rửa sạch sẽ cho ché. Thời gian làm một chiếc ché phải mất mấy tháng mới xong, sau đó cả làng bắt đầu làm lễ cúng chiếc ché. Trai bản vào rừng, săn lùng mănh thú mang về, cắt máu vào từng chiếc bát cổ. Ché được đặt giữa nhà Rông, già làng bắt đầu cúng. Thần linh nghe lời khẩn cầu của dân làng, thông qua những bát máu và xác mănh thú nóng hôi hổi bắt đầu nhập vào. Nếu không, đó cũng chỉ là một vật vô tri mà thôi. Già A Pel cũng kể những kỷ niệm của đời ḿnh liên quan tới 2 chiếc ché cổ này, già bảo trong chiến tranh loạn lạc, bom đạn ầm ĩ nên người làng chạy tan tác cả, già cũng chạy nhưng trên vai không phải là thóc lúa, là quần áo như mọi người, mà là 2 chiếc ché gia tộc để lại. Có lần chạy loạn sang phía bên kia biên giới với Lào, già vô t́nh làm rơi một chiếc ché xuống suối, nhưng kỳ lạ thay chiếc ché dù va đập vào đá cuội mà cũng không hề sứt sát hay nứt vỡ, bởi theo già bảo th́ linh hồn của ché đă bảo vệ ché và bảo vệ mọi người không bị mất mạng bởi bom đạn và thú dữ trong lúc loạn ly ấy.
Sau đó một thời gian làng rời về chốn cũ. Già A Pel cùng người làng làm một lễ tạ ơn thần ché. Kỳ lạ thay, năm sau đó làng được mùa, cả làng Xốp như sống trong lễ hội triền miên. Mấy năm sau, ngày thống nhất cũng là ngày dời làng, già Pel cũng chỉ mang theo hai chiếc ché và một vài vật dụng. Nhưng đáng tiếc rằng trong một lần đi qua núi, già làm rơi một chiếc ché xuống vực sâu không t́m thấy nữa. Bây giờ già chỉ c̣n một chiếc ché cổ, và nhiều những chiếc ché với tuổi đời vài chục năm nữa. "Bây giờ không ai làm ché nữa, toàn bộ chiêng ché ở làng đều có từ xa xưa, nhưng cứ đến mùa mưa, người làng lại làm lễ cúng, giết một con thú, dâng máu cho Giàng và cầu mong sự chở che của thần linh!", già A Pel thủ thỉ.
Thần ché và những chuyện trừng phạt rùng rợn
Nhưng những câu chuyện mà già A Pel kể về sự trừng phạt của thần ché mới ly kỳ, khiến những người vốn ṭ ṃ với những chuyện huyễn hoặc cũng phải rùng ḿnh, sởn gai ốc v́ sự rùng rợn và cả sự thần bí khó lư giải. Già A Pel kể, ngày ấy khi già mới hơn mười tuổi, trong làng đă xảy ra một thảm kịch v́ sự trừng phạt của thần ché.
Lần ấy, một nghệ nhân sau khi làm ché xong đă phủ lá chuối lên để bảo vệ và lấy linh khí cho ché, chờ đến ngày làm lễ cúng ché. Nhưng chẳng hiểu sao đêm ấy có một thanh niên trong làng đến gần nơi làm ché rồi tiểu tiện tại đó. Và rồi thảm kịch bắt đầu xảy ra. Chàng trai đó vốn là niềm tự hào của làng bởi đă không biết bao lần vào rừng săn mănh thú, mang thức ăn về cho cả làng. Những lúc gần sáng, nếu trước cửa nhà của cô gái nào nghe tiếng hú của anh ta và những chiếc đầu mănh thú để ở bậu cửa, đó là một niềm hạnh phúc. Nhưng rồi thảm kịch xảy ra bởi sự giận dữ của thần linh.
Mặc dù sau đó cả làng đă làm lễ cúng thần ché rất linh đ́nh, nhưng suốt cả năm đó, trời mưa dầm dề quanh năm suốt tháng, xen vào là những cơn mưa như thác đổ đại ngàn khiến Trường Sơn trở nên u tịch. Người làng th́ ngày ngày bó gối v́ không dám đi kiếm ăn, c̣n chàng trai vẫn quyết vào rừng để săn thú v́ cái đói đă đe dọa cả làng. Và một buổi chiều sau nhiều ngày không thấy chàng trai ấy về, người làng đội mưa đi t́m và phát hiện xác chàng trai ở b́a rừng gần làng, mất đầu, máu ri rỉ chảy. "Thần ché trút giận rồi!", người làng thảng thốt nh́n nhau đầy sợ hăi. Bởi từ trước đến nay người làng chưa bao giờ phải chứng kiến một cảnh tượng kinh hoàng đến như thế. Và rồi cứ như một đại họa lây lan, mấy năm sau đó, cứ đến mùa mưa là lại thêm một chàng trai khỏe mạnh ra đi, vẫn là những cái chết thương tâm rùng rợn, đầu mất, ri rỉ máu chảy không ngừng trên thi thể người xấu số. Cha của già A Pel đă phải họp tất cả người già trong làng lại, rồi cùng người làng lập một lễ cúng thật lớn để cầu xin thần linh đừng giáng họa xuống nữa. Đúng buổi sáng, người làng giết một con lợn rừng. A Zèng giải thích, phải lọc toàn bộ ḷng, tim gan để mănh thú được sạch sẽ thơm tho. Sau khi cắt đầu, mănh thú được dâng lên Yàng. Sau khi mổ bụng con lợn th́ bắt đầu quy tŕnh khép kín ở nhà Rông, người ngoài không được phép tham gia. "Đại họa ấy khiến 5 người thanh niên mất mạng, mùa màng không thu hái được ǵ. Người làng phải làm lễ cúng to, diễn ra trong bốn ngày đêm liên tục, và lễ vật là 5 chiếc đầu mănh thú thay cho 5 trai tráng đă mất th́ thần mới nguôi giận. Sau đó làng không c̣n ai bị chết như thế nữa, lúa trồng cũng thu được nhiều hơn, nhưng người làng sợ hăi lắm sự trừng phạt của thần linh như thế nên không ai dám làm điều ǵ xúc phạm đến thần nữa!", già A Pel mơ hồ nói khi nh́n ra bên ngoài đám rừng tối âm u trong đêm.
Ngồi bên chiếc ché, già A Pel thầm th́ như nói với ché: "Có những thứ quư hơn tiền, đó là niềm tin tuyệt đối vào những vật tưởng chừng vô tri, bởi chiêng ché có linh hồn, có thần linh trú ngụ. Người Xê Đăng vốn hiền ḥa, sống dựa vào rừng núi linh thiêng nên sẽ không bao giờ phản bội thần, niềm tin này truyền đời măi măi, cho con cháu đến ngh́n đời như đời ông đă truyền lại cho cha ḿnh, đời cha ḿnh truyền lại cho ḿnh, ḿnh truyền lại cho con ḿnh như thế!". Tôi hỏi chuyện những chiếc ché mới của làng bây giờ c̣n Linh hồn nữa không. Già A Pel nhíu mày rồi gật đầu chắc nịch: "Có chứ! Thần ché không bao giờ đi đâu cả. Thần ngụ trong ché để mang lại yên b́nh và cuộc sống cho dân làng. Ai làm điều ǵ xấu đều bị trừng phạt cả!". Rồi già Pel kể cho tôi nghe chuyện mới đây thần ché trừng phạt người làng bên như thế nào.
Đó là chuyện về một tay buôn cổ vật người Kinh tên Tuân, Tuân là người thường lục sục khắp các bản làng trong núi cao, nơi ít người lui tới để t́m chiêng ché cổ. Nhưng anh mua để trưng trong nhà chứ không bán cho bất cứ ai. Gia tài của anh lên đến vài tỷ đồng v́ có những chiếc ché ba trăm năm tuổi, những chiếc ché thiêng liêng đối với người Xê Đăng. Hơn mười năm trước, trong một lần vượt sông sâu núi cao đến tận Ngọc Linh t́m một chiếc ché, anh mang về nhà nhưng v́ nhà chật không có chỗ để nên anh để tạm dưới đất. Nào ngờ gần chỗ đặt ché ấy có một con thú nhỏ bị chết mà anh không biết. Đến khi con thú bốc mùi anh mới tá hỏa đưa ché lên cao th́ không c̣n kịp nữa. Anh đă bị thần ché trừng phạt. Ban đầu là những giấc ngủ toàn gặp ác mộng của anh. Những ác mộng như đă từng xảy ra từ lâu lắm rồi, là những cảnh săn máu thảm khốc, là những trận lũ cuốn trôi bản làng... khiến anh hoảng hốt không thể chợp mắt nhiều đêm liền. Sau đó là những trận ốm triền miên hết ngày này qua ngày khác, bao nhiêu thuốc thang cũng không khỏi được. Mùa màng trồng ra bao nhiêu cũng đều thất bát. Hàng chục con trâu, con ḅ và heo trong nhà anh cứ lần lượt lăn đùng ra chết mà không biết nguyên nhân ǵ.
Quá hoảng sợ, nhưng v́ đau ốm nên anh đành phải nhờ người thân lặn lội lên lại làng nơi anh đưa ché đi. Người làng đó đă cho biết rằng chiếc ché anh đưa về là ché thần, phải ǵn giữ và trân trọng nếu không sẽ gặp tai ương. Người nhà anh đă thật thà kể lại chuyện anh để ché dưới đất nên đang bị thần linh trừng phạt. Già làng đă phải lặn lội đến nhà anh, làm một lễ cúng thật to, sau đó anh đă phải đập nhà cũ làm nhà mới, dành nguyên một pḥng để chiêng ché, hạn nặng mới qua khỏi. Chưa hết, anh phải thuê thợ may làm một bộ áo dài thật đẹp, cứ mỗi sáng thức dậy anh lại mặc vào, xức dầu thơm cẩn thận rồi đến lau từng chiếc ché, giữ chúng c̣n hơn tính mạng ḿnh. Chính nhờ thế, mấy năm trở lại đây gia đ́nh anh sống rất thanh thản, con cái học hành ngày càng tiến bộ, trâu ḅ ngày càng sinh sôi nhiều. Già A Pel bảo anh ta bị thần linh trừng phạt một lần nên rất sợ, không bao giờ anh bán những chiêng ché đưa về được nữa. Anh c̣n chia sẻ mơ ước của anh là làm một bảo tàng chiêng ché cho người Xê Đăng, đó là linh hồn của rừng núi. Là thứ hiển hiện thường ngày trong nhà, trong sinh hoạt, nếp nghĩ của người Xê Đăng bao đời qua.
Đó là chuyện bị trừng phạt mọi người đều thấy được, c̣n những chuyện người làng lỡ làm phạm đến thần linh những chưa bị trừng phạt, th́ họ sống trong nỗi lo sợ nơm nớp của ḿnh. Đó là trường hợp của Đinh Đơn, ở làng Đắc Tế. Sau nhiều tháng xảy ra sự việc, nhưng người làng vẫn cứ nơm nớp lo sợ đến một ngày thần linh sẽ trút cơn giận xuống dân làng, xuống đầu Đinh Đơn và gia đ́nh v́ dám xúc phạm thần linh. Hồi ấy khi anh trai cưới vợ, Đơn đến nhà lấy ché cổ trăm năm v́ theo tục lệ của người Xê Đăng, khi nhà trai cưới nhà gái th́ có quyền lấy bất cứ vật ǵ của nhà gái. Nhưng đó là chiếc ché cổ mà gia đ́nh nhà gái đă ǵn giữ rất lâu nên không muốn cho đi, anh trai và chị dâu của Đơn cũng biết điều đó nên không chịu. Trong cơn tức giận Đơn đă đập phá chiếc ché tan tành, sau đó Đơn bị bắt v́ tội hủy hoại tài sản và phải đi tù. Đơn ân hận: "Nhà nước phạt 15 tháng tù, nhưng nỗi sợ thần linh chính là h́nh phạt lớn nhất của ḿnh. Bây giờ, ḿnh vẫn lo thon thót chỉ sợ một lúc nào đó thần linh sẽ trừng phạt ḿnh, v́ ḿnh đă dám xúc phạm đến thần linh!". Cũng kể từ khi được trở về làng sau khi vào trại cải tạo, Đơn đă thay đổi hẳn tính t́nh, luôn hoà nhă với mọi người trong làng, luôn vui vẻ với anh chị ḿnh và cố gắng làm lụng để có thể để dành tiền mua lại chiếc ché cho gia đ́nh nhà gái anh đă đập vỡ ngày trước. Đơn tâm sự: "Ḿnh đang cố gắng làm thật nhiều việc tốt để cầu xin sự tha thứ của thần linh. Có lẽ thấy ḿnh làm việc tốt nên thần linh nguôi giận không quở trách ḿnh nữa!"
Tôi hỏi già Pel rằng c̣n bao nhiêu chiếc ché cổ như thế được giữ trong làng này, và ở những làng khác mà già biết. Già A Pel lắc đầu, trầm ngâm: "Sao đếm hết được. Chỉ biết rằng chắc chắn trong mỗi làng, trong mỗi ḷng người Xê Đăng đều có một chiếc ché cổ, bởi đó là linh hồn của làng, linh hồn của đời sống người dân nơi đây mà. Ai lại đong đếm được sự linh thiêng của ḿnh bao giờ!". Nghe già nói, tôi hiểu với mỗi người Xê Đăng, lúc nào trong ḷng họ cũng là một điều thiêng liêng giành cho ché cổ, một vật dụng vốn quen thuộc mà đầy bí ẩn với sức mạnh vô h́nh chứa đựng bên trong.
Sáng sớm hôm sau, tôi về lại đồng bằng, ngang qua những ngôi làng vắt trên đỉnh núi mù sương của đại ngàn hùng vĩ, nơi đó có những đôi mắt già nua nh́n chúng tôi như khẳng định, rằng ở thế giới này vẫn c̣n những pho truyện về rừng núi âm u, về đại ngàn Trường Sơn thăm thẳm đầy huyễn hoặc và linh thiêng.
Theo
www.anninhthudo.vn
Games
