Liên quan đến quyền của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính ḿnh hoặc buộc phải nhận ḿnh có tội, theo điều 40, 41, 42, 43 trong dự thảo Luật Tố tụng H́nh sự, qua các phiên họp gần đây của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng c̣n nhiều quan điểm khác nhau.
Cho ư kiến về nội dung này, Thiếu tướng Nguyễn Đức Chung – Giám đốc Công an Hà Nội (Đại biểu đoàn Hà Nội) cho biết, thực tế ở Hà Nội có 58-60% các vụ là bắt phạm tội quả tang, c̣n lại án truy xét một năm trên 5.000 vụ, trong đó hơn 100 vụ là trọng án.
“Án chưa rơ gọi là án truy xét. C̣n lại thành phần là các đối tượng sau khi bắt, truy xét mở rộng gọi là án truy xét mở rộng. Cho nên việc quy định quyền im lặng là không phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Tôi đồng ư với phương án đưa ra ở bản thẩm tra của Ủy ban Tư pháp, tức quy định theo hướng người bị bắt, bị tạm giữ, bị can bị cáo có quyền tự do tŕnh bày lời khai, tŕnh bày ư kiến, không bị ép buộc đưa ra lời khai chống lại chính ḿnh và không bị ép buộc nhận ḿnh có tội, như thế phù hợp hơn”, ông Chung nêu quan điểm.
Thiếu tướng Nguyễn Đức Chung - Giám đốc Công an Hà Nội không ủng hộ "quyền im lặng". ảnh: Ngọc Quang.
Khác với quan điểm của ông Chung, Đại biểu Phạm Huy Hùng nhận định, cần quan tâm đến chế định bào chữa, là một thành tố quan trọng đảm bảo tiến tŕnh tố tụng minh bạch, giúp tiếp cận sự thật khách quan và công lư.
“Tôi ủng hộ quan điểm phải cụ thể hóa quyền im lặng, quyền không khai báo cho đến khi có mặt của người bào chữa, quy định này phù hợp với quyền con người.
Cần xóa bỏ cơ chế xin cho bằng cách xóa bỏ thủ tục cấp phép đăng kư người bào chữa, thay bằng cơ chế quyền luật sư, luật sư chỉ cần thông báo với cơ quan điều tra về việc tham gia vụ án. Việc trao đổi giữa người bào chữa và người bị buộc tội không bị ghi âm.
Vị trí chỗ ngồi của luật sư hiện không ngang bằng với chỗ ngồi của Viện kiểm sát, không thể hiện được quyền công bằng trong tranh tụng tại ṭa án”, ông Hùng chỉ rơ.
Đại biểu Đinh Xuân Thảo - Viện trưởng Viện nghiên cứu Lập pháp cũng cho rằng: “Cần làm rơ hơn theo hướng bị can bị cáo khi bị bắt có quyền im lặng, không khai ra những ǵ bất lợi cho ḿnh để chờ đến khi có luật sư.
Tất cả cơ quan điều tra khi tiếp cận người bị bắt cần thông báo cho người bị bắt quyền được im lặng của họ. Người bị bắt, tạm giữ, tạm giam có quyền được từ chối tŕnh bày ư kiến hoặc đưa ra chứng cứ bất lợi cho ḿnh".
Chỉ điều nên điều tra đặc biệt v́ an ninh, quốc pḥng
Vấn đề quyền bị can, bị cáo được ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án cũng là một chủ đề tranh luận rất sôi nổi giữa các Đại biểu Quốc hội.
Thiếu tướng Nguyễn Đức Chung bày tỏ: “Cá nhân tôi trong quá tŕnh làm điều tra viên và chỉ đạo điều tra rất nhiều năm ở Hà Nội, nhận thấy việc chúng ta tổ chức ghi lời khai, lấy lời khai của bị can, bị cáo, từ khi bị bắt bị tạm giữ, tạm giam chỉ là một chứng cứ chứ không phải là chứng cứ duy nhất để buộc tội.
Hơn nữa, khi tŕnh bày, ngoài ghi lời khai, hỏi cung người bị tạm giam, tạm giữ, người bị can, bị cáo đều được đọc lại và đều ghi ở dưới bản khai là tôi đă đọc, kư vào đó công nhận lời khai trên là đúng, ngay cả các chỗ ngắt đoạn ở giữa cũng có kư vào đó.
Bộ luật tố tụng h́nh sự, trong phạm vi sửa đổi lần này có tổng số 486 điều: Tăng 140 điều so với bộ luật hiện hành, sửa đổi 294 điều, bổ sung mới 172 điều, băi bỏ 26 điều, chỉ giữ lại 20 điều. Vậy việc ghi chép lại thế này là trái với Nghị định 89 của Chính phủ, chưa kể việc đem giấy tờ vào buồng tạm giam, tạm giữ cho bị can bị cáo ghi chép, rồi lưu giữ thế nào, bút giấy ở đâu.
Điều này đưa ra là không phù hợp thực tiễn và cũng không giải quyết được vấn đề để đảm bảo chứng minh cho bị can sau này bởi án tại hồ sơ. Chưa kể hồ sơ sau này c̣n được luật sư nghiên cứu, công khai tại ṭa, toàn bộ tài liệu ghi lời khai này là một trong những tài liệu được cả điều tra viên, kiểm sát viên kiểm soát, giám sát rất chặt chẽ.
V́ vậy theo tôi không nên đưa ra quy định này, có nêu ra cũng không khả thi, lại c̣n gây khó khăn cho quá tŕnh điều tra”.
Đối với đề nghị bắt buộc phải ghi âm, ghi h́nh hoạt động của bị can, Tướng Chung cho hay, khi tổng kết 10 năm bộ luật tố tụng h́nh sự ở Hà Nội cho thấy 58-60% là bắt phạm tội quả tăng. Dù pháp luật không bắt buộc, nhưng trong một số vụ án cơ quan điều tra thấy bị cáo hay thay đổi lời khai hoặc cần phải đảm bảo ghi h́nh, ghi âm toàn bộ th́ vẫn thực hiện.
Thủ tục ghi âm, ghi h́nh rất chặt chẽ, không phải cứ đặt máy ghi bí mật mà phải lập biên bản ghi rơ cuộc hỏi cung hôm nay được tiến hành ghi h́nh, ghi âm bằng những thiết bị ǵ, sau đó phải bật lại cho bị can bị cáo hoặc người bị tạm giam, tạm giữ nghe để xác nhận xem cuộc ghi âm đó có đúng không để họ kư vào, rồi lập biên bản, niêm phong lại. Sau này tài liệu ghi âm, ghi h́nh đó mới có giá trị về mặt pháp lư.
Đồng thời, ông Chung băn khoăn: “Hiện nay cả nước bắt giữ gần 100.000 bị can, bị cáo, trang bị hệ thống ghi âm ghi h́nh này bao nhiêu cho đủ, kho nào để chứa khối lượng hồ sơ khổng lồ đó. Bởi ít nhất trong hồ sơ 1 vụ án, từ lúc bị bắt cho đến lúc hoàn thành quá tŕnh điều tra để khởi tố phải có 8 bản cung, 8 bản ghi lời khai, nhiều th́ vài chục bản. Rồi toàn bộ kinh phí cho việc này ở đâu ra? Chưa kể không phải điều tra viên nào cũng có thể thao tác ghi âm, ghi h́nh được
Do vậy, tôi thấy quy định này là không thực tiễn, tốn kém và khó khả thi. Chỉ nên quy định ở góc độ những vụ án phức tạp mà trong quá tŕnh điều tra, bản thân cơ quan điều tra cũng phải thực hiện ghi âm, ghi h́nh theo đúng quy định pháp luật. Sau này nếu bị can, bị cáo có vấn đề ǵ th́ mới mở niêm phong ghi âm ghi h́nh ra”.
Nhiều Đại biểu Quốc hội ủng hộ "quyền im lặng" nhằm đảm bảo quyền con người, quyền công dân. ảnh: TNO.
Tuy nhiên, Đại biểu Ngô Văn Minh (Quảng Nam) th́ cho rằng, trước đây công nghệ thông tin điện tử chưa hiện đại, c̣n bây giờ việc này thực hiện rất đơn giản th́ tại sao không cho bị can, bị cáo cái quyền này.
“Việc này là để chống việc khi bị can, bị cáo ra trước ṭa mới khai rằng trong quá tŕnh điều tra các ông đánh đập, ép tôi, mớm lời cho tôi phải nói thế, chứ tôi không muốn nói thế. Giá trị của việc này rất sâu sắc nên cần ủng hộ, thể hiện tính công khai minh bach. Thời gian qua có vài việc ảnh hưởng đến tính mạng cửa nhân dân”, ông Minh nói.
Đồng thời, Đại biểu Ngô Văn Minh cũng ủng hộ quan điểm ghi âm, ghi h́nh, để bị can, bị cáo chép lại hồ sơ, lời khai, do hiện nay kỹ thuật công nghệ ở tŕnh độ cao, nên có những trường hợp ghép ảnh cũng rất khó phát hiện.
Ông Minh nói thêm: “Theo tôi, điều tra đặc biệt là không nên, v́ dễ bị lạm dụng, nhưng quy định trong trường hợp nào được điều tra đặc biệt, sẽ ảnh hưởng cuộc sống đời tư đời sống đời tư.
Nhưng trong trường hợp bảo vệ an ninh quốc gia, an ninh quốc pḥng th́ áp dụng điều tra đặc biệt, trong một số trường hợp điển h́nh phải khoanh vùng đối tượng. nên quy định chặt chẽ điều này”.
