Ḍng sông dần đi theo các đập thuỷ điện.Kinh tế và môi trường đang trên đà bị huỷ hoại. .Cuộc sống của người dân đói kém và đặc biệt các loài cá đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng.
Con nước cướp miếng ăn
Ông đánh cá tên Prayun San-ae nói: “B́nh thường nước lên xuống theo mùa, biết được nước cạn, nước về, chúng tôi đánh bắt cá. GIờ không đoán được lúc nào nước về nữa.”
Mỗi ngày, để nổ máy thuyền bơi ra Mekong đánh cá, ông Prayun đă tiêu hết 100 baht tiền dầu máy. Cá sông Mekong bắt được, ông bán được chừng 200 baht/kg (khoảng 140.000đ/kg). Trưa hôm ấy, ba con cá của ông đánh được người trên bờ mua lại, mỗi con to đến hơn 3kg. Nhưng Prayun không vui.
Ông nói: “Cá nhỏ lắm rồi. Vài năm trước, cá dưới 6kg là cá nhỏ. Nhưng giờ tụi tôi chỉ đánh được những con chừng 3kg. Cô nh́n thấy cỏ xanh trên kia không? Chỉ bốn ngày trước, nước cao ngập luôn trên đó.” – Ông nói và chỉ lên cao sát bờ sông, có lẽ phải hơn vị trí chúng tôi đứng gần 2m. Trong buổi chiều gặp ông, nước sông Mekong xuống thấp tận đáy, đám trẻ con lội bộ ra tận giữa ḍng chơi. Chỉ mới vài năm gần đây, con sông quen thuộc với ngôi làng hàng trăm tuổi của họ mới trở nên khó hiểu đến vậy.
Như thông lệ, đến mùa Tết té nước Songkran, nước trên đoạn sông này sẽ thấp, nhưng ngập lấp xấp cẳng chân. Người ta dựng những trại nhỏ trên mặt nước như lán sàn, cho du khách đến chơi ra giữa sông ăn uống, nghỉ ngơi.
Nhưng vài năm gần đây, những lều trại du lịch th́nh ĺnh bị quét sạch sau một đêm, khi con nước bất thần từ thượng nguồn đổ về, ngay giữa mùa khô cạn nước. Hàng chục lán trại trong những tờ rơi quảng cáo du lịch chỉ c̣n lại vài trại tạm bợ ít ỏi cuối cùng.
Sự bất thường của nước sông đồng nghĩa với cả một mùa khô đói kèm của dân vùng này.
Không thể kiếm tiền từ du lịch, không thể bắt cá, ông Vachira, một người đánh cá, nói: “Bây giờ, ban ngày tôi đi làm công nhân xây dựng. Ban đêm mới đi đánh cá. Hàng xóm của tôi phải đi hát rong trong khu du lịch, đi bán hàng để kiếm thêm tiền v́ không c̣n cá.”
Những ngư dân như ông Prayun hay Vachira đă nghe về một cửa nước và những đường hầm tương lai sẽ xuất hiện ngay bên nguồn sinh sống của họ. Khi tôi hỏi, ông nghĩ liệu cửa nước sẽ gây ra điều ǵ, ông nói: “Tôi không biết rơ, nhưng có lẽ cá sẽ ít đi hoặc mất đi hẳn. V́ sông Loei là chỗ cá đẻ trứng, nước lặng, cá lớn và đi vào sông Mekong.” – Prayun không tin ḿnh sẽ được hưởng ǵ khi sông Mekong mất đi ḍng nước lớn.
‘Cái chết từ từ’ của Đồng bằng sông Cửu Long
Ngồi trên thuyền đi cùng, nhà nghiên cứu Yuttana Vongsopa tại Chiang Khan nói: “Tôi cùng ngư dân ở đây thực hiện các nghiên cứu về nguồn cá và nước. Trên sông Mekong ở đây, chúng tôi đă thống kê có đến sáu loài cá biến mất hoàn toàn kể từ khi các đập thủy điện nhiều lên. Con cá to nhất cuối cùng mà ngư dân ở đây đánh được là 130kg, đă từ năm 1989.” – Yuttana Vongsopa cũng là người theo sát những biến động của ḍng nước sông trong những năm bất thường gầy đây.
Tiến sĩ Dương Văn Ni- một chuyên gia về nguồn nước tại Đại học Cần Thơ cho biết những dự án thủy điện và cả đảo ḍng sông Mekong ở thượng nguồn là “cái chết từ từ của Đồng bằng Sông Cửu Long”.
Ông Ni giải thích chế độ thủy văn của sông Mekong bị thay đổi như “xây thủy điện chặn ngang ḍng sông, đào thêm kênh mương, hồ trữ, dẫn nước từ Mekong qua các lưu vực sông khác” đều sẽ gây ra “ảnh hưởng trầm trọng” v́ sông Mekong không chỉ đưa phù sa hay nước, mà c̣n đưa 160 -170 triệu tấn cát về miền Tây Việt Nam, để “giữ cho mặt đất dưới này không sụt xuống”.
“Nếu thiếu cát, sỏi, sạn th́ dầu chúng ta có rất nhiều sét, thịt, bùn th́ nó không giữ lại được, không định h́nh được đất đai và đẩy hết ra biển.”
“Mọi người, nhà báo, truyền h́nh ai cũng nói tới thiếu nước. Nhưng thiếu nước ngọt, ta có thể lấy chỗ này bù chỗ khác, thiếu nước tưới, ta có thể chở từ nơi khác bù vào chỗ thiếu này. Nhưng nếu Đồng bằng sông Cửu Long thiếu cát, thiếu phù sa, mặt đất sụt hàng ngày, không lấy đâu ra phù sa bù lại được. Đồng bằng sẽ ch́m xuống, ngập mặn.”
Ông Ni cũng giải thích: “Ngay cả Thái Lan rất chú trọng đào các hồ lớn, dẫn nước sông Mekong vào nhưng tất cả nếu có ai làm một nghiên cứu cặn kẽ để đánh giá sẽ thấy nó không giải quyết được bao nhiêu vấn đề họ cần, mà nước vẫn mất đi, thậm chí từ bằng tới cao hơn v́ cả một vùng khô hạn th́ không thể trữ được nước chỗ nào mà không bốc hơi được. ”
Khi ông Ni nói với tôi những điều này, cuộc hạn hán và ngập mặn ở miền Tây Nam Bộ Việt Nam đă tới đỉnh điểm phá hủy của nó, khi những cánh đồng đă cháy trắng v́ mặn và nước không c̣n trên đồng.
Games
