Đặt chân đến vùng đất này chúng ta không khỏi ngỡ ngàng khi chứng kiến những cây Pơmu khổng lồ. Những cây này đă có đến hàng ngh́n năm tuổi. Người dân nơi đây coi những cây này như là người thân.
Đầu tháng 5 này, chúng tôi được cán bộ huyện Tây Giang (Quảng Nam) dẫn vào rừng Pơmu huyền thoại. Đối với người dân Tây Giang, rừng Pơmu là rừng thiêng, không ai được xâm phạm. Chính v́ thế, hàng trăm năm qua, người dân nơi đây bảo vệ, chăm sóc rừng Pơmu như chính người thân của ḿnh.
Từ trung tâm huyện, chúng tôi theo chân ông Bh’riu Liếc, Bí thư Huyện ủy Tây Giang vào “vương quốc Pơmu”. Theo ông Bh’riu Liếc, khu rừng Pơmu nằm ở độ cao 1.400 mét so với mực nước biển. Trải qua chặng đường núi cheo leo, hiểm trở, đi bộ gần 2 tiếng đồng hồ, chúng tôi đến được khu rừng này.
Cây Pơmu đầu tiên chúng tôi tiếp cận có tên gọi là “Ngũ Hổ”, cây lớn thứ 3 tại khu rừng này. Không thể tin vào mắt ḿnh khi cây Pơmu này có đường kính gần 3,5m, cao gần 25m. Đi thêm vài trăm mét nữa là cây Pơmu với tên gọi là “Rồng” c̣n kỳ bí hơn. Chỉ một rễ cây của cây Pơmu này đă lớn hơn những cây lớn khác.
Theo ông Bh’riu Liếc, cây kỷ lục nhất ở khu rừng Pơmu cổ thụ này là cây “Voi” (v́ nh́n h́nh thế ở phía dưới chân cây giống con voi) với đường kín gần 4m, phải hơn 10 người ôm. Từ trung tâm khu rừng đi sâu vào hơn một tiếng đồng hồ mới tới cây Pơmu “Voi” trên. “Cây này được một vị giáo sư người Mỹ qua khám phá, nghiên cứu, tuy đă mang khoan cỡ lớn để đo tuổi cây nhưng khi khoan vào th́ chưa thấu bên kia. Thế là ông này phải về nước, vài tháng sau mang khoan khủng hơn mới khoan hết phần thân cây phía dưới. Theo tính toán th́ cây Pơmu có tên là “Voi” có năm tuổi là 1.823 năm”, ông Bh’riu Liếc kể lại.
Theo ông Bh’riu Liếc, để khám phá ra khu rừng Pơmu này quả là một kỳ công. Việc t́m hiểu, kiểm đếm, khai phá con đường đi đến các cây Pơmu mất rất nhiều thời gian và công sức. Phát hiện ra những cây Pơmu cổ thụ kỷ lục trước năm 2000 nhưng đến năm 2011 mới bắt đầu triển khai các công tác “vinh danh” rừng cây cổ thụ này. Trước đó, công tác bảo vệ đă thực hiện nghiêm ngặt. Tại các thôn bản, có từng tổ đội tham gia bảo vệ rừng nói chung, đặc biệt là bảo vệ cây Pơmu cổ thụ nói riêng nên khẳng định hàng chục năm qua chưa một cây Pơmu nào nơi đây bị lâm tặc đốn hạ.
Theo ông Bhling Mia, Chủ tịch UBND huyện Tây Giang, với mục tiêu “Rừng c̣n Tây Giang phát triển, rừng mất Tây Giang suy vong”, bao đời qua, người dân Tây Giang luôn quyết tâm bảo vệ rừng, đặc biệt là rừng Pơmu.
“Quần thể cây Pơmu được chính quyền và nhân dân địa phương bảo vệ nghiêm ngặt và gần như c̣n nguyên vẹn. Nhằm bảo tồn tốt hơn nữa, chính quyền và nhân dân địa phương lập hồ sơ đề nghị và được Trung ương Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận quần thể cây gỗ quư Pơmu “độc nhất vô nhị” ở Quảng Nam nói riêng và Việt Nam, là “Cây di sản”, ông Bhling Mia nhấn mạnh.
Theo ông Bhling Mia, quần thể cây Pơmu gắn liền với văn hóa và đời sống của người Cơtu. Theo truyền thống của người Cơ Tu, những cây to trong rừng, hoặc là chỗ trú ngụ của thần linh, hoặc là nơi linh hồn người chết trú ẩn. Việc chặt cây làm nhà phải có sự đồng ư của bản làng, phải làm lễ cúng để xin chặt cây. Người làng khác cũng không được xâm phạm phần đất, phần rừng của nhau theo ranh giới đă quy ước. Quần thể cây Pơmu cũng là nhân chứng lịch sử trong 2 cuộc kháng chiến chống ngoại xâm hào hùng của dân tộc.
Già làng Clâu Blao (trú thôn Ṿng, xă Trà Hy), người được vinh danh “Con đường Blao” v́ ông đă có công khai phá, làm nên con đường trong nhiều năm liền. Già Clâu Blao cho biết, cây Pơmu theo tiếng Cơ Tu là Hynghee. Đây được xem là cây thiêng, nên từ xưa, đồng bào chỉ dùng để làm quan tài (ḥm) khi có người tạ thế. C̣n làm nhà, bàn ghế, hay những vật dụng trong gia đ́nh th́ họ không bao giờ đụng đến. Đây là một loài cây quư và có tính chất linh thiêng nên đồng bào ai cũng muốn ǵn giữ cây này như báu vật của làng.
“Giờ rừng cây Pơmu cổ thụ được vinh danh th́ bà con nơi đây vui lắm, ngh́n năm ǵn giữ quả không hoài công và măi sau này vẫn thế”, già Clâu Blao cười tươi. Ông Hốih Mia - Bí thư Chi bộ Ga Ninh (xă A Xan) được huyện giao nhiệm vụ đội trưởng, bảo vệ khu vực trung tâm khu rừng Pơmu cổ thụ. Ông Hốih Mia nói: “Để bảo vệ được khu rừng như ngày hôm nay, hàng chục năm qua từng tổ đội họp dân thường xuyên, với quyết tâm “không để một cây Pơmu bị đốn hạ, nếu mất một cây như mất một người thân vậy. Mỗi người dân nơi đây đều thương Pơmu như thương chính người thân của ḿnh”.
Ông Hốih Mia, đưa hàng chục đoàn đi khảo sát, ngày ngày theo sát Pơmu cổ thụ nên mọi đặc điểm khu vực này như nằm trong ḷng bàn tay. “Người dân bảo vệ rừng nơi đây chỉ mới nhận hỗ trợ lương thực thôi nhưng không v́ khó khăn mà họ không bảo vệ rừng, v́ rừng chính là cuộc sống của bà con”, ông Hốih Mia tâm sự.
“Ước mong của chúng tôi về lâu dài là Nhà nước cần thành lập khu vực rừng Pơmu là khu bảo tồn thiên nhiên th́ công tác bảo tồn mới có giá trị bền vững. Nhưng đó là việc lâu dài, c̣n trước mắt khi 725 cây Pơmu được công nhận “Cây di sản Việt Nam” là đă ghi nhận công lao bấy lâu, bao thế hệ nơi đây, nên bà con luôn quyết giữ khu rừng có một không hai này. Trước mắt, trong khả năng của huyện, để có nguồn kinh phí hỗ trợ, mua sắm trang thiết bị bảo hộ cho tổ đội bảo vệ rừng, việc làm đường sá để h́nh thành khu du lịch khám phá c̣n gặp muôn vàn khó khăn nên Nhà nước, các tổ chức và cá nhân cần quan tâm, cùng chung tay với Tây Giang bảo vệ, bảo tồn khu rừng quư giá này”, ông Bhling Mia chia sẻ.
Pơ mu được coi là một loại gỗ quư do mùi thơm đặc trưng, vân gỗ đẹp, không bị mối mọt phá hoại. Gỗ Pơmu được sử dụng để làm các đồ mĩ thuật, gia dụng, tinh dầu được dùng trong hóa mỹ phẩm và y học.
